Nga Ag Apolloni
Për Ministrinë e Kulturës dhe për përkthyesit…
Në Kosovë dhe në Shqipëri shpesh i kemi përkthimet si është më zi. Në vend se të ecim përpara, të vetëdijesohemi për përkthimin, ne ecim mbrapa. Edhe pse sot ka kaq shumë shqiptarë që dinë anglisht, frengjisht, italisht, spanjisht, gjermanisht etj., përkthyesit nuk përkthejnë autorë, gjuhët e të cilëve i dinë, por autorë, gjuhët e të cilëve nuk i dinë, prandaj i përkthejnë nga gjuha e dytë. Për shembull, përkthyesi që njeh frengjishten përkthen autorët që shkruajnë gjermanisht, anglisht, apo italisht; ai që njeh italishten përkthen autorët që shkruajnë anglisht, ai që njeh anglishten përkthen autorët që shkruajnë frengjisht. E kështu na sjellin botime “cilësore”, me kopertina të bukura, pa u brengosur për cilësinë e përkthimit.
Ja, po i marr disa shembuj: Paul Auster shkruan anglisht, por libri “The Red Notebook” është përkthyer më 2014 nga italishtja (“Esperimento di veritá”) me titullin “Prova e së vërtetës”, pa të drejta autoriale; Ernesto Sabato ka shkruar spanjisht, por libri “Antes del fin” (Përpara fundit) është përkthyer nga italishtja në vitin 2003, pa të drejta autoriale; Zherar Zheneti (Gérard Genette) ka shkruar në frengjisht, por libri “Nouveau discours du récit” është përkthyer në gjuhën shqipe më 2014 nga anglishtja, pa të drejta autoriale, anipse autori ishte gjallë deri javën e kaluar. Cees Noteboom shkruan holandisht, por libri i tij “Een lied van schijn en wezen” (“Kënga e qenies dhe e dukjes”) është përkthyer nga frengjishtja, pa të drejta autoriale; J. L. Borges, përveç një libërthi hibrid, në gjuhën shqipe ka ardhë nga gjuhë e dytë dhe gjithmonë pa të drejta autoriale.
Aman, o përkthyes, përktheni autorët e gjuhëve që njihni, se m’i keni gërditë edhe Auster-in, Sabato-n, Genette-in, Nooteboom-in, Borges-in, të cilët sigurisht nuk e kanë merituar këtë përdhosje që po ua bëni. Mos përktheni nga gjuhë e dytë, se siç ka thënë përkthyesi i “Iliadës” (të cilën e ka përkthyer nga gjuhë e parë), Gjon Shllaku: “Me përkthye poezinë prej nji gjuhe të dytë, asht njilloj si me la t’linjtat aty ku i kanë la të tjerët para teje”.
Auster, Sabato, Genette, Nooteboom, Borges dhe shumë të tjerë që janë përkthyer e po përkthehen nga gjuhë e dytë, duhen hequr nga qarkullimi dhe duhen përkthyer nga gjuhë e parë dhe, natyrisht, me të drejta autoriale. Ministria e Kulturës, në Kosovë dhe në Shqipëri, nuk duhet të financojë libra që përkthehen nga gjuhë e dytë dhe që s’kanë të drejta autoriale.
Në rast se ne si shoqëri i denoncojmë librat e përkthyer nga gjuhë e dytë, po ju siguroj që shtëpitë e tilla botuese (pirate) do të gjobiten, për rrjedhojë edhe mund të falimentojnë, por e rëndësishme është që do të mësohen ta çmojnë autorin dhe librin.
Ministria e Kulturës (në Prishtinë dhe në Tiranë) duhet të krijojë një këshill mbikëqyrës të botimeve që të mos lejojë botimet pa të drejta autoriale, përndryshe përgjegjësia bie mbi të.
