Në kulmin e polemikave dhe mjegullnajës rreth bisedimeve Bushati-Kotzias për çështjen e kufirit detar, zbardhet për herë të parë Traktati i Miqësisë mes Shqipërisë dhe Greqisë, i firmosur më 21 Mars 1996, por i mbajtur i fshehtë nga autoritetet shqiptare prej 22 vitesh. Traktati ka hyrë në fuqi në fuqi në 5 shkurt të vitit 1998, ndërsa është firmosur nga ish-ministri i Jashtëm shqiptar, Alfred Serreqi, në kohën kur President ishte Sali Berisha.
Nga pala greke është firmosur nga ish-ministri i Jashtëm, Theodoros Pangalos. Në Traktatin e Miqësisë mes Shqipërisë dhe Greqisë, i firmosur gjatë pushtetit të parë të Partisë Demokratike, nuk figuron askund çështja e ligjit të luftës, i cili mban të ‘ngrirë’ Çështjen Çame. Në Traktat nuk përmend askund as Çështja Çame dhe problemet e tjera të mprehta. Por teksa palët kanë harruar ligjin e luftës dhe çamët, ata kanë harruar që të theksojnë që në krye të Traktatit, respektimin e të drejtave të minoritetit grek në Shqipëri.
Gëzimi i pronave
Në dokument ka vetëm një paragraf, i cili jo vetëm nuk e zgjidh, por i vë kapak Çështjes Çame, e cila në fakt nuk përmendet, por nënkuptohet. Neni 15 i Traktatit parashikon që shtetasit e njërës palë, do t’i gëzojnë pronat në territorin e palës tjetër, por brenda kuadrit ligjor të saj. “Secila nga palët kontraktuese do të përballojë mundësinë e heqjes, brenda kuadrit të saj ligjor, të pengesave që vështirësojnë gëzimin e pasurive që kanë shtetasit e njërës palë në territorin e palës tjetër”, thuhet në nenin 15 të Traktatit të Miqësisë. Pra, neni 15, paradoksalisht thotë që çamët mund të kërkojnë në rrugë juridike kthimin e pronave të konfiskuara në Greqi pas Luftës së Dytë Botërore, por duke respektuar ligjin e luftës së Greqisë.
Mosmarrëveshjet
Palët kanë rënë dakord që t’i zgjidhin mosmarrëveshjet në formë paqësore dhe sipas të Drejtës Ndërkombëtare. “Veprimet e tyre synojnë përdorimin mjeteve paqësore që parashikon e Drejta Ndërkombëtare, Karta e Kombeve të Bashkuara dhe tekstet e përbashkëta të OSBE, si dhe të mekanizmave përkatëse të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të mundshme. Në kuadrin evropian, ato janë të vendosura në mënyrë të patundur të vazhdojnë të japin ndihmesën e tyre për funksionimin rezultativ të organeve dhe metodave, të pranuara nga të gjithë, për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve dhe parandalimin e përplasjeve”, thuhet në nenin 3 të Traktatit. Në dokument thuhet gjithashtu se Greqia mbështet integrimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian. “Të dyja palët mbështesin thellimin e marrëdhënieve midis Bashkimit Evropian dhe Republikës së Shqipërisë. Republika e Greqisë do të mbështesë integrimin e Shqipërisë në të gjitha strukturat politike, ekonomike dhe ushtarake të Evropës”, parashikon Traktati.
Minoriteti
Respektimi i lirive themelore dhe të drejtave minoritare theksohet që në nenin 1 të Traktatit të Miqësisë mes Shqipërisë dhe Greqisë. “Ato deklarojnë respektimin nga ana e tyre të parimeve të sovranitetit dhe të dinjitetit, si të respektimit të lirive themelore dhe të drejtave njerëzore dhe minoritare”, thuhet në dokument. Traktati parashikon gjithashtu që të dy vendet shpallin përkushtimin e tyre ndaj parimit të paprekshmërisë së kufijve ekzistues, të njohur ndërkombëtarisht, në përputhje me Aktin Final të Helsinkit dhe Kartën e Parisit dhe se vija kufitare midis dy vendeve do të jetë vijë kufitare paqe dhe miqësie”, thuhet në krye të Traktatit.
Paradoksi
Neni 15 i Traktatit të Miqësisë paradoksalisht parashikon që çamët mund të kërkojnë në rrugë juridike kthimin e pronave të konfiskuara në Greqi pas Luftës së Dytë Botërore, por duke respektuar ligjin e luftës së Greqisë.
Ligji i luftës
Ndryshe nga retorika dhe lojërat politike për vite me radhë, në Traktatin e Miqësisë mes Shqipërisë dhe Greqisë, i firmosur gjatë pushtetit të parë të Partisë Demokratike, nuk figuron askund çështja e ligjit të luftës, i cili mban të ngrirë Çështjen Çame.
(Traktati i miqësisë Shqipëri-Greqi)
