Koleksioni i fotove të refugjatëve Çamë në vitin 1945 (foto)

Çamëria është një rajon malor i Gadishullit Ballkanik Jugperëndimor që tani shtrëngon kufirin Greko-Shqiptar. Pjesa më e madhe e Çamërisë ndodhet në Provincën Greke të Epirit, që korrespondon kryesisht me prefekturat e Thesprotisë dhe Prevezës, por përfshin gjithashtu pjesën më jugore të Shqipërisë, zonën përreth Konispolit. Çamëria është afërsisht 10,000 kilometra katrorë dhe ka një popullsi aktuale, kryesisht greqishtfolëse, me rreth 150,000. Rajoni kryesor ose qendror i Çamërisë, i njohur në Greqisht si Thesprotia, mund të thuhet se është e lumenjve Kalamas dhe Acheron. Ishte lumi Kalamas, i njohur në lashtësi si Thyamis, që i dha Çamërisë emrin e saj.
Çamët, të njohur në greqisht si Tsamides, nuk janë askush tjetër përveç shqiptarëve që jetojnë në pjesën e skajshme jugore të territorit shqipfolës. Ndër vendbanimet e tyre tradicionale në rajonin tani relativisht të paktë të banuar të Çamërisë ishin Gumenica / Igoumenitsa, Filat / Filiates, Paramithia / Paramythia, Parga dhe Margëlliç / Margariti dhe në veçanti shumë fshatra më të vegjël që janë braktisur dhe janë në gërmadha. Vendbanime çame kishte në mënyrë sporadike në jug, deri në Prevezë kur forcat greke morën në zotërim Çamërinë dhe Epirin e Jugut në Luftën Ballkanike të vitit 1912, ku çamët papritmas u gjendën në Greqi, të prerë nga pjesa tjetër e Shqipërisë. Në dekadat në vijim, në veçanti vitet 1920, 1930 dhe 1940, shumica e çamëve emigruan ose u dëbuan nga Çamëria.
Me tërheqjen gjermane nga Greqia në verën dhe në fillim të vjeshtës së vitit 1944, rajoni u përfshi në grahmat fillestare të një lufte të përgjakshme civile. Forcat britanike, të shqetësuar për të siguruar vijën bregdetare Jon për të siguruar rrugët e furnizimit detar, inkurajuan forcat e një komandanti ushtarak lokal, gjeneral Napoleon Zervas (1891-1957), për të marrë përsipër rajonin. Zervas, themeluesi dhe drejtuesi i një lëvizjeje greke të rezistencës, të quajtur Lidhja Kombëtare Greke Republikane (Ethnikós Demokratikós Ellenikós Sýndesmos – EDES), u bë i njohur për spastrimin e tij brutal etnik të shqiptarëve të Çamërisë nga qershori 1944 deri në mars 1945. Ai dhe shumë prej tij, madje burrat çamë i konsideronin kolektivisht si bashkëpunëtorë me italianët dhe gjermanët dhe kërkuan hakmarrje. Disa mijëra burra, gra dhe fëmijë nga Çamëria gjetën vdekjen e tyre gjatë dyndjeve të tij. Më 27 qershor 1944, forcat e tij hynë në qytetin e Paramithisë dhe vranë rreth 600 çamë myslimanë – burra, gra dhe fëmijë – në një orgji dhune. Shumë nga viktimat u dhunuan dhe torturuan para se të masakrohen. Një tjetër batalion EDES përparoi në Parga të nesërmen, ku u vranë 52 shqiptarë të tjerë. Më 23 shtator 1944, fshati Spatar afër Filat u plaçkit dhe 157 njerëz u vranë. Shumë gra dhe vajza të reja u dhunuan dhe u kryen krime të tjera të papërshkrueshme. Pasojave të menjëhershme, praktikisht e gjithë popullata çame, e pambrojtur dhe e përkëdhelur, mori në kodra dhe iku drejt Shqipërisë. Shoqata e Çamërisë në Tiranë vlerëson gjithsej 2.771 civilë shqiptarë që u vranë gjatë sulmeve të 1944-1945 në fshatrat çamë. Spastrimi i Çamëve myslimanë të Greqisë në fund të Luftës së Dytë Botërore shënoi fundin e një kapitulli të dhimbshëm të historisë çame dhe fillimin e një tjetre.
Shqipëria, drejt së cilës Çamët ikën të rraskapitur dhe të uritur, kishte pak para ardhjes së tyre, kontrollin e Enver Hoxhës (1908-1985) dhe forcave të tij komuniste. Sundimtarët e rinj marksistë nuk ishin plotësisht të gatshëm të ndihmonin bashkatdhetarët e tyre të vuajtur. Sidoqoftë, çamëve iu dha statusi i refugjatëve dhe u lejuan të qëndrojnë në Shqipëri. Ishte Administrata e Kombeve të Bashkuara për Ndihmën dhe Rehabilitimin (UNRRA), aktive si një agjenci lehtësimi në Shqipëri nga shtatori 1945 deri në pranverën e vitit 1947, që ofroi ndihmë emergjente për çamët, duke shpërndarë tenda, ushqim dhe ilaçe në kampet e tyre të skalitura në Vlorë, Fier, Durrës, Kavaja, Delvina dhe Tirana. Në vitet menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, Komiteti Antifashist i Emigrantëve Çamë bëri fushatë për kthimin e çamëve në atdheun e tyre. Shumica e tyre nuk donin të qëndronin në Shqipëri sidoqoftë, veçanërisht në funksion të spastrimeve të tipit stalinist që ndodhin atje. Komiteti mbajti dy kongrese në 1945, një në Konispol dhe tjetri në Vlorë, dhe shkroi memorandume dhe dërgoi telegrame në mbështetje të qëllimeve të tij. Çështja çame u ngrit gjithashtu nga Shqipëria në Konferencën e Paqes në Paris të 1946, por të gjitha këto aktivitete u treguan të kota. Përpjekjet për të ndërkombëtarizuar çështjen çame binin në vesh të shurdhër në pjesën më të madhe të rasteve. Për disa vjet, çamët vazhduan të shpresonin se kur situata politike të qetësohej, ata do të ishin në gjendje të ktheheshin në Greqi. Sidoqoftë, kjo nuk ndodhi. Edhe sot, në shekullin njëzet e një, çamët e moshuar që dëshirojnë të shohin tokën e lindjes së tyre, madje edhe në një vizitë të shkurtër, kthehen në kufi nga zyrtarët e doganave Greke. Pasaportat e tyre janë të stampuara si persona non grata dhe me raste janë shqyer edhe para syve të tyre.
(Këto foto janë bërë në vitin 1945 në kampet e refugjatëve çamë në Shqipëri nga anëtarët e Administratës së Kombeve të Bashkuara për Ndihmën dhe Rehabilitimin (UNRRA). Ato janë ruajtur në Arkivat e Kombeve të Bashkuara)

Klikoni këtu për të parë më shumë foto të refugjatëve Çamë: