Beteja e fundit e triumfit mbi forcat e Napoleon Zervës, delegacioni grek në Jug të vendit dhe katër pikat që ndalën kthimin e popullsisë çame në trojet e veta.
Këtë dhjetor mbushen 72 vjet prej ditës së çlirimit të Çamërisë nga forcat naziste dhe ato të Napoleon Zervës. Më 31 dhjetor të vitit 1944, Komanda e Përgjithshme e LANÇ mori lajmin se atë ditë ishte çliruar Çamëria nga forcat e Napoleon Zervës. Letra ishte nisur nga komanda e Luftës Antifashiste Nacional-Çlirimtare në Jug të vendit, dërguar Komandës së Përgjithshme në Tiranë.
Ka detaje të orëve të fundit të luftës mes forcave të rezistencës greke kundër nazistëve dhe Zervës, si dhe pjesmarrjen e forcave të popullsisë çame në këtë betejë. Dokumenti vërteton që popullsia çame ishte rreshtuar përkrah forcave të ELAS dhe ELAM-it, në luftë kundër nazistëve.
Pak ditë më pas, në janar 1945, një marrëveshje mes komunistëve shqiptarë të sapoardhur në pushtet, me qeverinë e atëhershme greke, i mbyllën rrugën popullsisë çame për t’u kthyer në trojet e veta në Çamëri. Janë katër arsye të paraqitura nga delegacioni grek që kishte mbërritur në Shqipëri, pikërisht për këtë çështje që ndalën përfundimisht rrugën e popullsisë çame drejt shtëpive të tyre.
Marrëveshja
Ka një marrëveshje të Këshillit Nacional-Çlirimtar Shqiptar me homologët e tyre në Greqi për të penguar kthimin e çamëve në trojet e tyre në Çamëri. Një letër që i dërgon zyrtarisht Mihal Bisha, Koçi Xoxes në 29 janar 1945, flet për detajet e kësaj marrëveshje. Janë disa arsyetime që lidhen me situatën në Greqi, sidomos në Çamëri, të cilat janë përdorur si justifikim për të ndalur kthimin e çamëve në tokat e tyre pas luftës, megjithëse forcat zerviste kishin nisur të zbrapseshin nga Çamëria. Ja cilat janë këto pretendimet që ndalojnë çamët të kthehen në shtëpi:
1- Gjendja politike jo e qartë, mund të krijojë një përpjekje përsëri në seksion.
2 – Shtëpitë janë djegur.
3 – Gjendja ekonomike e keqe.
4 – Opinioni i popullit s’e pret mirë akoma riardhmëninë e çamëve.
Janë këto arsyetimet që kishte paraqitur delegacioni grek, i cili kishte ardhur në Shqipëri për të bërë një marrëveshje për të mos kthyer çamët në Çamëri.
Është një raport i gjatë, i cili përcjell situatën në Greqi dhe në Shqipëri, raportet mes këtyre vendeve, por edhe me Serbinë e Bullgarinë. Në dokumentin e marrë nga Arkiva e Shtetit bie në sy parulla e përdorur: “Rroftë vëllazërimi i popullit grek, shqiptar, serb, bullgar!”.
Dokumenti, i cili i drejtohet Koçi Xoxes asokohe ministër i Brendshëm, sqaron detajet e kësaj marrëveshje për të ndalur popullsinë çame të kthehet në trojet e veta në Çamëri.
Nr. 25 29.I.45
KOÇI XOXE
Dje, erdhi këtu një i dërguar i Komitetit Qarkor të Epirit. Gjendjen në Greqi e paraqiti të turbullt. Forca zerviste ndodhen akoma nëpër Korfuz. Çamërija është zonë operacioni. Biseduam për çështjen e çamërve, ata e paraqisin të zorshme kthimin e çamërve në tokat e tyre. Për këtë arësye: 1) Gjendja politike jo e qartë, mund të krijojë një përpjekje përsëri në seksion. 2) Shtëpitë janë djegur. 3) Gjendja ekonomike e keqe. 4) Opinioni i popullit s’e pret mirë akoma riardhmëninë e çamërve. Për këtë ato propozuan që çamërit të kthehen pak nga pak. Të instalohen në zonën e pestë të Kallamatës. Nga ana tjetër pyetën e mendonin e për çështjen e çamërve, mbasi i skjaruam përfunduam që dhe sikur ne të duam t’i kthejmë çamërit të gjithë për një herë s’ka mundësi, mbasi ata janë instaluar në Fier, Lushnje e gjetkë. Përsa i përket se ku do të instalohen kjo është punë që ju përket atyre. Sot erdhën tre vetë grekë, të dërguar po nga Komiteti Qarkor i Epirit. Dhe këta e paraqitën gjendjen jo të qartë, dhe për këtë janë të mendimit të mos urdhërohet kthimi i çamërve. Këta kërkuan të ndihmohen nga neve ekonomikisht. Që të tre këta që erdhën sot duan që të vijnë aty dhe të takohen me juve. Reaksioni në vënde që ka zaptuar po bën mobilizim të gjërë. Këto ushtrojnë edhe terrorin. Të gjitha këto lënë të dyshohet për një përpjekje të re në Greqi. Si rrjedhim dhe në Çamëri. Prandaj për të mos shkakëtuar përsëri një shpërngulje të çamërve shokët grekë janë të mendimit për të mos rrjeshtohen, po të lihet kufiri i lirë për t’u ardhur në ndihmë ekonomikisht. Na njoftoni mundësisht më shpejtë. Si t’u përgjigjemi, mbasi ato po presin këtu. Bashkë me ta ka ardhur edhe Kasipi.
MIHAL BISHA
