Zërat që shkrimet e para të gjetura në Italinë e sotme ishin latine, përditë e më shumë po e marrin të vërtetë se ato ishin nga vendorët që flisnin njërën nga gjuhët pallazgjike, e të cilat (shkrimet) mund të lexohen vetëm në gjuhën tonë shqipe.
Duke shëtitur nëpër tituj bindesh se të menduarit e deri tashëm që latinishtja ishte gjuhë e gjallë, ishte një iluzion, i cili e mbushi literaturën botërore për gati 2000 vjet. Por, e vërteta flet ndryshe.
Fahri Xharra në librin e tij “Roma fliste shqip” në faqen 14 e ka postuar një shkrim, të cilin e kishte gjetur një arkeolog gjerman, Heinrsch Dressel me 1880 në Romë, ku thuhet se ky ishte shkrimi parë latin i shek VII-V para Krishtit, dhe mendohej që ishte një shkrim spiral i sabinëve (në faqen 356, të këtij libri lexoje historinë e Sabinëve).
Në sardiniapost.it këto ditë e lexojmë shkrimin: “Teoria revolucionare linguistike “Vazoja e Duenos është e shkruar në gjuhën sarde dhe latine (në librin “Roma fliste shqip” në faqen 211 mund të lexoni për Sardët dhe Sardenjën). La teoria rivoluzionaria di un linguista: “Il vaso di Dueno è in sardo, non latino” (dueno-e-in-sardo-non-latino /https://www.sardiniapost.it/culture/la-teoria-rivoluzionaria-di-un-linguista-il-vaso-di dueno-e-in-sardo-non-latino/ )
Vazoja e Duenos, me shkrimin e parë. Cilin? Jo latin.
Sa për fillim të këtij shkrimi të themi se a ishte i shkruar në gjuhën e sabinëve apo të sardëve, kjo është pak e rëndësishme se të dy këta popuj ishin me rrjedhë pellazgjike dhe lexohen vetëm me gjuhën shqipe.
Gadishulli i Apenineve fliste shqip
Studiuesi sardinian është një mbështetës i teorisë revolucionare, sipas së cilës latinishtja rrjedh nga gjuha antike që flitet në ishull. “Sardenja ka qenë gjuhë ndërkombëtare e Mesdheut për vite me radhë,- shpjegon ai.- Në vitin 600 para Krishtit ne jemi në një fazë të rënies së civilizimit Nuragic, por ndikimi i gjuhës është ende shumë i fortë. Latinishtja që do të përdoret më pas do të ndërtohet në bazë të Sardenjës, gjuha në të cilën do të zbatohen edhe rastet greke. Askush nuk e ka vërejtur atë për dy mijë vjet, sepse askush nuk është përqendruar në studimin krahasues midis latinishtes dhe sardishtes ”.
Universiteti i Cagliari-t, ka botuar një libër me titull “Vazoja e Dueno”, ku ai shpjegon teorinë e tij me detaje teknike nga pikëpamja gjuhësore, siç është mospajtimi i rasteve në analizën e tekstit: “Është prodhuar më parë se romakët, të cilët e shndërruan gjuhën e tyre sarde-latine në “latinishten e zakonshme” duke futur “rastet” greke në morfemat nominale”,- shpjegon ai për ANSA.
Me rileximin e tekstit të bërë nga gjuhëtari sardinian, ndryshon kuptimi i tekstit, i cili është analizuar gjithmonë me shumë vështirësi, sepse është shkruar rreth tre enëve që përbëjnë vazon, pa hapësira dhe pikësime. Për Porcheddu struktura e fjalive është ajo e Sardenjës aktuale, e cila del në emra vetëm me gjininë dhe numrin, pa “rastet” me origjinë greke. Kjo frazë e pranishme në mbishkrim do të kishte kuptim vetëm, nëse përkthehej si ajo mënyra e brohoritjeve itineze sardeze.
“Studiuesi italian nga Sardenja Dr. B. Mele, ndërtoi fjalorin e parë të gjuhës së vjetër sarde-shqip-anglisht. Autorët vërtetojnë se gjuha e sardëve të lashtë është gjuha pellazge / ilire / shqipe, e cila përbën një arritje të mjaftueshme për të bërë një gjuhë bashkëkohore. Ndërtimi i fjalorit të parë sardas-shqip-anglisht, përfaqëson një punë kolosale të autorit me rëndësi të madhe historike dhe gjuhësore. Më parë profesori nga Sardenja A. Aredu ka zbuluar se qytetërimi lashtë i Sardenjës është me origjinë pellazgo-ilire. Kështu që dy studiuesit përputhen, sepse sardët e lashtë ose banorët më të hershëm të ishullit të Sardenjës, kanë gjuhë të huaj pellazge / shqipe e sardo.
* Barras – barrasha – equo, uguale. Bashka – bashca – assieme.Kaloj – cola – passa.Kekj – cece, cecinu – cattivo. Kokje – cocu, cocinu – rosso. Lutem: ju lutem – lushcapo – prego. Ma – manne, mannu – più. Il I avverbio il secondo aggettivo.Madh – medha – grande. Indeclinabile al singolare.Mbare – imbare – bene. Avverbio.Mbare – imbaru – buono. Aggettivo. Mendim – miduine – pensiero. Mire – mira a – buono, bene. Avverbio. Mire – mira – buono, bene. Aggettivo. Fala me nderes: falaminderit – fallegamindra o fallega e ondra – Grazie. Indra significa onore. Pa – ba – senza.
Ky fjalor tregon më së miri lidhjen që e ka gjuha e vjetër sarde me atë shqiptare.
(Alberto Areddu – Le origini albanesi della civiltà in Sardegna – Autorinediti. Angelo Leotti – L’Albanese Parlato (Ghego) – Cenni Grammaticali e Vocabolario – Hoepli – Milano, 1916. Paola Guerra e Alberto Spagnoli – Albanese Compatto – Zanichelli.)
Duke i ndarë shkronjat e shkruara tek Vazosja e Duenos në këtë mënyrë kemi këtë shkrim:
Iove sat deiv osqoi med mi tat neit Ed e ndo cos misvir co zi Ed
Ast eD noi si opet oi te si ai pac a ri vo is
Due nos med fe ce den ma nom ei nom due noi ne med maros tat od
Në shqipen e sotit: Iove -Zoti sat-Sot dei-Perendite iv-ju osqoi-oskoi med-medet mi- (per me italiano) mua tat-jot, ty neit-qendrove ed-Ed e-e ndo cos-ndo kush misvir-mizuir co-ke si-zi Ed
Ast-asht ed-Ed noi-nai si-zi opet-perseri oi-ai te-the si-zi ai-ai pa-pa-shikoj a-eshte ri-i ri jo-jo is-ish
Due-dy nos-nesh med-medet fe-the ce-qe den-dhen ma -a nom-nam ei nom-nam due-dy noi-nesh ne-na med-medet maros-maraku tat-jot Od
* Autorët në bashkëpunim
Prof. Fahri Xharra – Gjakovë
Nusha Zhuba Hida – Doktore në Teori e Kërkim Social – Romë
