Ca fjalë të thjeshta drejtuar një lexuesi të pakualifikuar, për një vepër të kualifikuar.
Nga Leonard Veizi
Në thellësinë e tij ka qëndruar gjithmonë qenësia e shkrimtarit, edhe pse në botën publike, shpërfaqja ka qenë pak më e vonë se rendja e të tjerëve, për t’u bërë prezente në letrat shqipe qysh më herët. 14 vjeç mundësisht.
E kam fjalën për Tom Kukën, i cili gjerësisht, edhe për shkak të ekranit njihet si Enkel Demi, ose më shkurt akoma: Keli. Dhe meqenëse nuk na intereson se cilin nga dy emrat ai mban në certifikatën personale dhe atë të familjes, më të cilën paguan faturat e shtetit, dhe gjobat e tij, do të flasim për shkrimtarin Tom.
Në botën letrare flitet vetëm për atë çfarë lexohet, dhe kurrkush nuk merret me analizën e personit në fjalë. Dhe nëse do të ndodhte e kundërta, tavolina e debatit letrar kthehet në një tavolinë thashethemesh, ku mund të mos mungojë as një filxhan kafeje i kthyer përmbys. Veç duhet një kurbatkë, që të deshifrojë vijat përmes llumit.
Pak vite më parë Tom Kuka erdhi si një emër i ri në letrat shqip. Për më tepër që ai u vesh me një vel misteri sepse duhet të gjenim gjëegjëzën se kush fshihej pas këtij pseudonimi. Kishte shumë nga ata që merren me fjalëkryqe e kriptograme që vranë mendjen për të gjetur origjinën e shkrimtarit misterioz. Personalisht nuk më interesoi të dija se kush ishte autori i veprës. Thjesht më interesoi vepra. Ndaj e shijova historinë e parë të publikuar nën titullin “Hide mbi kalldrëm”. Dhe meqë nuk vuaj nga xhelozia profesionale, – ose të paktën kështu më gënjen mendja,- ca kohë më vonë, në një ambient publik deklarova se ajo çfarë kishte shkruar Tom Kuka ishte një model shumë i mirë letrar.
-Është Kel Demi, – ma bënë të ditur, si për të më shkundur nga një padije e madhe që më kishte lënë pas në kohë. Sepse në ditët e sotme, ku bota është imazh, fytyra e autorit të veprës është domosdoshmërish e lidhur me emrin e tij dhe me vetë veprën. Ai nuk mund të përfytyrohet në përçartje sepse mund të keqpërfytyrohet.
Kjo do të thoshte se fjalëkyçi ishte gjetur.
Edhe u surprizova, edhe jo. E kisha të qartë që një koleg e mik si Kel Demi e kishte aspiruar që herët një gjë të tillë. Vonesa në botim nuk më interesoi pasi e mora me mend. Kur futesh në garë për konkurrim me një peshë të rëndë siç është letërsia, duhet ta masësh bythën mirë dhe të bësh stërvitje në vazhdimësi. Ndaj Keli ishte menduar mirë para se ta hidhte këtë hap. Ndodh që ata të cilët botojnë ndonjë libër para se të mbushin të 18-tat, e kapërcejnë shpejt ngërçin, sepse edhe pse nuk e kanë mësuar notin, janë të prerë t’i futen detit më këmbë. Keli ka menduar të kundërtën. Edhe nëse nuk është kjo e vërteta,- pra në prapavijë qëndron diçka tjetër po aq enigmë, – sërish për mua nuk ka rëndësi, pasi ky është leximi im. Dhe regjistrat e leximit ndryshojnë.
Po ç’rëndësi kishte emri. Atëherë dhe sot. Rëndësi kishte dhe ka vepra, çfarë ishte shkruar, e zeza mbi të bardhë. Balzak, fjala vjen, shkroi 30 vepra me pseudonim. E çë pastaj. Pse duhet t’i kërkojmë llogari Kelit që ka huazuar emrin e Tomës. Kujt i intereson se ku mbaron Keli për të filluar Toma, përveç ndonjë psikologu që kërkon të mbrojë doktoraturën me studime mbi pacientët bipolarë.
Asnjeri se di se çfarë pamje kishte Shekspiri. Madje thuhet se pas emrit të tij fshihej një fisnik, herë-herë një fshatar anonim, madje fshihej dhe vetë djali ilegjitim i mbretëreshës. Por asgjë nga këto nuk ndikoi për të mposhtur gjenialitetin e tij. Tek e fundit ai mbetet Shekspir dhe i lexohet vepra, jo biografia.
Kështu Tom Kuka mori për dore Enkel Demin dhe u fut në bibliotekat tona.
Për së fundi lexova librin më të ri të Tom Kukës, “Flama” një botim i prestigjiozes “Pegi”. Dhe meqenëse herë pas here më zë paniku duke kujtuar sentencën: “Hekuri rrihet sa është i nxehte”, nxitova të shkruaj pak rreshta sipërfaqësore, meqenëse nuk e ndjej veten të aftë për të bërë analiza të thelluara: gjak komplet, bilirubina, rruazat e kuqe dhe niveli i diabetit.
Tom Kuka për një kohë relativisht të shkurtër, – në kufijtë e pesë viteve besoj, – ka arshivuar në skedarin e tij tek biblioteka kombëtare katër tituj romanesh. Tre prej tyre janë dhe në bibliotekën time. Por kam lexuar me shpejtësi dhe ëndje të parin dhe të fundit duke e lënë pas dore një të tretë, për të cilin nuk është se do bëj autokritikë. Gjithsesi arrij në konkluzionin, – me matematikë të aplikuar sigurisht, kosinus alfa dhe rrënjë katrore, – se sakrifica ime është e barabartë me leximin e 50 përqind të prodhimit neto nga ky autor. Pra njoh gjysmën e krijimtarisë së Tom Kukës. Dhe kjo nuk është pak, besoj.
Ka qëlluar që të dy librat të cilët kam marrë në konsideratë, janë të së njëjtës familje, pra si “Hide mbi kalldrëm” ashtu edhe “Flama”. Kanë të njëjtën vendngjarje dhe pak a shumë të njëjtët personazhë. Një sagë e kryeqytetit shqiptar të viteve ‘30. Një roman që lexohet rrjedhshëm ku kërshëria se çfarë do të na presë në fundit të tij evidentohet që nga faqja 9-të kur varrmihësi i qytetit i kallëzon kryehetuesit të Tiranës një “krim në kohë kolere”. Dhe libri vazhdon…
Meqenëse Kel Demi është diku tek të 50-tat, që do të thotë se dritën e diellit e ka parë aty nga vitet ‘70 (plus-minus), nuk më rezulton se njeh mentalitetin e viteve ’30 të Tiranës Orientale. Ne si brez jemi më adapt të themi ndonjë gjë rreth revolucionit kulturore e shprehjes simbol: “Lindja është e kuqe”. Por Tom Kuka, si autor i vërtetë i librit, po. Sepse ai na sjell një Tiranë ideale, të cilën ne që lindëm nja 30 vjet pasi “lindi Partia”, e njihnim vetëm nëpërmjet ca fotografive dhe pak regjistrimeve, të cilat ruheshin në arkivën e institutit “Luce”, andej nga Roma.
Di Hima, personazhi kryesor i veprës, i cili e fillon rrugëtimin e tij që prej “Hide mbi kalldrëm”, është një personazh mjaft interesant. Një burrë i fortë, por dhe mjaft elegant do të thosha. Ai nuk ka studiuar në akademinë “Xherxhinski”, sepse në xhep pa pasur një diplomë vjeneze, por është hetuesi më i mirë i kryeqytetit, që me nuhatje dhe përvojë arrin të zgjidhë çështjet e koklavitura të krimeve fshehur në errësirë.
Meqenëse të dy librat, si “Hide mbi kalldrëm” ashtu dhe “Flama” janë filiale të njëra-tjetrës, nuk do të habitesha nëse Di Hima do të na vinte sërish pas disa kohësh me një tjetër odise për zbulimin e një krimi. Dhe meqenëse tashmë jam dashuruar me inteligjencën e këtij burri tirone, e ndjej si kërkesë që saga mund të vazhdojë. Natyrisht, nëse Keli Demi futet mik tek Tom Kuka që të na e sjellë dhe një herë të tretë Diun si kryehetues, pa ardhur në Tironë qeveria e Enver Hoxhës dhe metodat e KGB-së sovjetike.
Di Hima kuptohet lehtë që është një tirons 24 karatësh. Dhe qyteti ku zhvillohen ngjarjet është Tirona. Dhe në Tironë mund të ndodhë gjithçka, ashtu si dhe në shumë qytetet të tjera europiane, madje edhe një akt incestual nga e cila lindi një hibrid biond, shkak i një serie vrasjesh. Por në Tiranë ka rënë flama dhe njerëzit po këputen njëri pas tjetrit. Ndaj është vendosur karantina. Dhe ky është sfondi, një paralelizëm me epideminë e ditëve të sotme.
Dhe në këto kushte zhvillohet ngjarja. Por nuk po zbulojmë më shumë se kaq. Pasi kënaqësia merret pasi e ke blerë librin në librarinë më të afërt.
Tom Kuka, këtë herë, edhe si autor por edhe si personazh libri, na jep një Tironë të cilën edhe pse nuk e kemi njohur, e përfytyrojmë në të njëjtat kuota, si Kel Demi shkrues ashtu dhe unë që jam lexues. Është një Tironë mjaft interesante, me rrugë kalldrëmi, rrugë asfalti por dhe baltovina, me librari, me akshihane, çingie por dhe prostituta, me kurbatka që jetojnë në kasollet e bregut të lumit e vlleh që kanë arritur të stabilizohen në rrethina. Është një Tiranë e larmishme me një popullsi që vazhdon të ketë të injektuar mentalitetin e imponuar nga Azia e Vogël, por që është e hapur e mikpritëse jo vetëm për dibranët por dhe për turq, italian e ndonjë grek që ushtrojnë veprimtari tregtare, si te Pazari i Vjetër i stilit oriental në mes të kasabasë, ashtu dhe në ndërtesat e reja të modës italiane që asokohe kishin filluar të mbinin nëpër rrugët kryesore të kryeqytetit.
Kjo është Tirana e Tom Kukës, dhe e jona bashkë. Një Tironë që ia vlen ta njohësh nëpërmjet romanit “Flama”, por dhe “Hide mbi kalldrëm”. Dhe po aq ia vlen, që pasi ke mbaruar leximin librin ta vendosësh në bibliotekë mes librave të tjerë.
Ah… nëse nuk e ke një bibliotekë…, duhet ta ndërtosh një të tillë.
 |
| Enkel Demi dhe Leonard Veizi |
