Nga Iva Tiço
Këtë vit dhënia e Çmimit Nobel në letërsi është shoqëruar më pak se vitet e tjera në tituj me emrin e Ismail Kadaresë. Në botën tonë të klikimeve, portalet e kanë parë, ndoshta, se titujt me Kadarenë janë më pak të klikuarit (veç rasteve, kur emri i tij lidhet me fjalën “dosje”, “spiunim” dhe deri diku “polemikë” apo “Lubonja”). Dhe, mesa duket, duke u zhveshur nga pesha e klikimeve dhe tifozerisë, dhënia e çmimit më të madh letrar ka nisur të ridimensionohet në mendjet e të gjithëve dhe të bëhet një lajm interesant vetëm për ata që ende lexojnë letërsi.
Komiteti i Çmimit Nobel këtë vit ia dha çmimin autorit anglez Kazuo Ishiguro, me motivacionin se “shkrimet e Ishiguro-s karakterizohen nga një mënyrë e shprehjes e përmbajtur me kujdes, pavarësisht nga ngjarjet që po ndodhin”.
“Nëse ju përzjeni Jane Austen dhe Franz Kafka, atëherë ju keni Kazuo Ishiguro në pak fjalë, por ju duhet të shtoni pak Marcel Proust në përzierje”, – tha sekretarja e përhershme e Akademisë Suedeze, Sara Danius. Dhe sipas mediave, në vlerësimin e romanit të fundit të Ishiguros, “The Giant Buried” (2015), komiteti e vlerësoi romanin për mënyrën se si ai hulumtoi “në një mënyrë lëvizëse, se kujtimi lidhet me harresën, historinë me të tashmen dhe fantazinë ndaj realitetit”.
Le të supozojmë për një çast se më në fund do ta merrte këtë çmim Ismail Kadare. Dhe le të përpiqemi të shkruajmë një motivacion, sikur të ishim antarë të Akademisë Suedeze. Si e diplomuar për letërsi, si dikush që ka lexuar çdo rresht të letërsisë që Kadare ka shkruar, mund të kisha bërë një motivacion për romanin “Kështjella”. Edhe për “Nëpunësin e pallatit të ëndrrave”. Mund të ishte justifikuar çmimi për thyrjen e skemave të realizmit socialist në vendin me komunizmin më të egër të Europës. Mund të bëheshin disa motivacione të mira, por ama deri në ’90-ën.
Jo më vonë, jo në këto njëzeteshtatë vjet, kur pritet me ankth ndarja e çmimeve Nobel, për të shpresuar për Kadarenë. Dhe politika nuk hyn fare këtu, siç pretendon shumëkush, kur për të zbehur rëndësinë e çmimit në stil “dhelpra dhe rrushtë”, justifikohet se ky na qenka një çmim politik. Ka të bëjë me letërsinë dhe vetëm me të.
Sepse kushdo që ndjek botimet, e di që pas ’90-ës, nuk ka asnjë lajm të madh letrar nga fronti i Kadaresë. Ka dy-tre romane relativisht të mirë, si “Lulet e ftohta të marsit” apo “Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut”. Romane të mirë, me shqipe të mirë, por jo letërsi e madhe. Asgjë që të ngjajë me Orhan Pamukun, që sa më shumë e lexoj më bën të kuptoj që në gjithë veprën e Kadaresë ajo që mungon është dashuria; asgjë që të ngjajë me Amos Ozin, që në mënyrën se si zgjedh të rrëfejë një ngjarje, e thyen dhe e përthyhen kohën sa të ta bëjë letërsinë e Kadaresë rrëfim mesatar; asgjë që të të ngjajë me tronditjen që të jep Haruki Murakami; asgjë që të të ngjajë me dhjetëra shkrimtarë, që botohen çdo ditë dhe të bëjnë të mendosh “a të del një jetë vallë të lexosh gjithë letërsinë e mirë të botës?”.
Dhe, mbi të gjitha, nuk kemi asgjë të re prej vitesh nga letërsia e Kadaresë, që të justifikojë marrjen e një çmimi të tillë, siç shkruhet në motivacionin e Ishiguros për romanin e 2015-ës. Madje, me një këmbëngulje të pabesueshme, Ismail Kadare është ndoshta i vetmi shkrimtar në botë që ka shpenzuar njëzeteshtatë vjet duke shpjeguar veprën e tij të para ’90-ës, duke rrëfyer si shkruhej në kushtet e mungesës së lirisë, pa mundur të shkruajnë asgjë po aq të mirë në kushtet e lirisë. Një shkrimtar që nuk përton të futet në asnjë polemikë për të shkuarën e të sotmen, për shqiptarët dhe fqinjët, për Ballkanin dhe Europën, duke mbushur me këto faqe të tëra gazetash, pa sjellë asnjë roman të ri. Një shkrimtar, që, siç thotë edhe vetë, ndoshta vërtet nuk e ka dhe aq brengë mosmarrjen e Nobelit, por që me siguri duhet të ketë brengën e madhe se që kur nisi të flitet për atë dreq çmimi, shkrimtari tek ai vdiq.
/tiranapost.al/
