Nga Alba Haruni
Lëvizjet politike gjatë Konferencës së Paqes në Paris 1919 dhe letra e imzot Luigj Bumçit
Masat thellësisht të padrejta si famëkeqja “reforma agrare”, e cila u zbatua në mënyrë të veçantë në Çamëri, ku u rrëmbeu shqiptarëve që u degdisën në Anadoll me mijëra hektarë tokë buke, sipërfaqe të mëdha me vreshta, qindra mijëra rrënjë ullinj, të cilat u bënë pronë të elementëve grekë, ishin në kundërshtim të plotë me nenin 6 të Traktatit të Paqes. Këto e detyruan popullsinë myslimane të krahinës së Çamërisë të mërgojë duke lënë pasuritë e paluajtshme, fushat e tyre në duart e çetave terroriste greke.
Zgjedhja e mërgimit drejt Turqisë u bë për disa arsye. Një pjese Turqia iu paraqit si parajsë, të tjerë u gënjyen në aspektin e përkatësisë fetare duke u manipuluar në mënyrë të padrejtë nga disa klerikë vendas. Por, një nga arsyet për të mos iu drejtuar Shqipërisë ishte, sepse deri në atë kohë pavarësia e Shqipërisë nuk ishte bërë zyrtarisht. Në atë kohë qëndrimi i tyre ishte mjet i vetëm për të ruajtur të drejtën e kërkimit të mëvonshëm të kombësisë shqiptare.
Në këto kushte kryetari i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris, imzot Luigj Bumçi (atëherë ipeshkëv i Lezhës) i drejtohet kryetarit të kësaj konference Zhorzh Klemenso, më 25 Korrik 1919, të ndërhyjë tek shteti grek për shfuqizimin e dekretit të marsit 1918 dhe për pasojë pengimin e dëbimit të shqiptarëvë myslimanë, të cilët dëshirë të vetme kanë bashkimin më tokën amë, Shqipërinë.
“Pra nevojitet që dëbimi i tyre nga territori grek të shyhet deri në çastin kur kufijtë e Shqipërisë do të jenë caktuar nga Konferenca e Paqes. Por, ndërkohë është e nevojshme, sipas nenit 6 të Traktatit të paqes turko-greke, i cili përputhet me parimet më të shenjta të drejtësisë që asnjë pengesë të mos vihet nga qeveria greke për tjetërsimin e lirë të pasurive të tyre të luajtshme e të paluajtshme”, shkruan imzot Bumçi.
Në të njëjtin memorandum kërkohet nga Konferenca e Paqes që Greqia të paguajë dëmshpërblimet për djegien e fshatrave shqiptare në jug të Shqipërisë. Gjithashtu, në një memorandum tjetër, të cilin delegacioni shqiptar ia dërgoi Këshillit të të Dhjetëve më 24.12.1919, u denoncua padrejtësia greke, sipas së cilës të krishterët ortodoksë të konsideroheshin grekë duke përdorur besimin fetar si instrument shtypjeje.
Vetë përfaqësuesit e Çamërisë Arif Çami, Ahmet Çami, Qemo Preveza, Xhevit Ajdonati me një letër drejtuar Zhorzh Klemanso dhe kopje drejtuar Udrou Uillson, President i SHBA, shkëlqesisë së tij Llojd Xhorxh, kryetarit të Këshillit të Ministrave të Madhërisë së Saj Britanike; shkëlqesisë së tij Orlando, kryetarit të Këshillit të Ministrave të Madhërisë së tij Mbretit të Italisë, ndër të tjera shkruajnë:
“Nëse popullsia e Çamërisë do të kishte shumicë greke, si do të shpjegoheshin krimet dhe padrejtësitë e padëgjuara të kryera nga Greqia kundër popullsisë paqësore të kësaj krahine. Përse qeveria greke nuk i ruajti pronarët e këtyre krahinave të gëzonin per 5 vjet të ardhurat e tyre? Përse kësaj popullsie i ishte hequr e drejta të siguronte bukën e gojës? Përse u lanë të vdisnin urie mijëra banore të Çamërisë fatkeqe? Përse u ndalohej shitblerja dhe hipotekimi i pasurive dhe detyroheshin të shpërnguleshin pa gjyq? Për më tepër ne mund ta provojme me plebishit kombësinë tonë shqiptare.”
Po kështu, përfaqësuesit e komitetit irredent të shqiptarëve iu drejtuan përfaqësuesit te Italisë në Konferencën e Paqes në Paris, ku i dëshmuan se shqiptarët nuk i kanë rreshtur kurrë përpjekiet që tokat e marra padrejtësisht nga shteti fqinj grek, tu ktheheshin përsëri shqiptarëve. Shteti shqiptar kishte vërtetë nevojë për qytetet si Preveza dhe Janina, për të patur një kufi jugor sa më strategjik. Barazpesha në Ballkan nuk mund të arrihet kurrë pa u bërë i mundur bashkimi kombëtar brenda një shteti të vetëm. Zgjidhja e drejtë e kufijve jugor të Shqipërisë do t’i jepte fund konfliktit greko-shqiptar që lindi më 1913 dhe do të ndihmonte për forcimin e paqes në Ballkan. Në lidhje me këtë ata paraqitën dhe statistikat e kufijve dhe të banorëve të Çamërisë:
Në Jug – Deti Jon
Në Lindje – Luc, Kukul, Vladar, Qafa e Cjapit
Në Veri- Korican, Fortesa e Sulit, Kakosuli, Kurila, Shkalla, Mali i Selanit, Mikla, Kalama
Në Perëndim- Shteti shqiptar siç u përcaktua nga Konventa e Firences 1913
***
Filat– 22348 shqiptarë dhe 6125 grekë
Gumenicë – 10126 shqiptarë dhe asnjë grek
Ajdonat – 13780 shqiptarë 2575 grekë
Margëlliç – 15723 shqiptarë dhe asnjë grek
Pargë – 800 shqiptarë dhe 500 grekë
Totali – 62777 shqiptarë dhe 9200 grekë
Në shtojcën e dokumentit ata tregojnë se pronat dhe çifligjet janë sekuestruar nga fermerët grekë me ndihmën e shtetit grek dhe për këtë padrejtësi ju mohohet edhe e drejta për të patur avokat mbrojtës.Të gjitha këto padrejtësi shoqërohen dhe me dhunime fizike, çnderime, burgosje dhe vrasje duke treguar natyrën e rregjimit despotik të shtetit grek.
Protesta të shumta kundrejt këtyre padrejtësive dhe në përkrahje të vëllezërve çamë u bënë edhe në qytetet e Shqipërisë si në Fier, Berat, Lezhë, Elbasan, të cilat u drejtoheshin kryesisë së Konferencës së Paqes më shpresën “se ndarësit e drejtësisë së popujve do ta kursejnë kombin shqiptar kaq të dërmuar këto vitet e fundit në luftën e tij të shenjtë për çlirim”.
