Po bëj dhe unë pyetjen që drejton i madhi Konica*:
“Po i drejtoj tani një pyetje grekëve të zgjuar dhe që dinë të thellohen: A pandehin ata se këto intriga foshnjarake kundër unitetit kombëtar shqiptar janë të tilla që i shërbejnë interesave të Greqisë?”
Nga Faik Konica
Shqipëria e poshtme apo Epiri – dhe grekët
Londër, 15 shkurt 1909.
……….
“Grekët kanë përfytyruar t’i japin Shqipërisë së poshtme emrin e vetë të lashtë të Epirit, duke nënkuptuar që këtej se kjo zonë ka qenë e banuar nga grekë dhe duhet t’i përkasë një ditë Greqisë; dhe kështu, Greqia nuk e prek më Shqipërinë. Për grekët, ka vetëm një Shqipëri të Veriut dhe jo një Shqipëri të Jugut; Shqipëria është për ta, në njëfarë mënyre, një distik (grup dy vargjesh në një poemë), thjeshtëzuar në një varg, apo një biçim vargu aleksandrin që nuk përbën veçse një hemistik (gjysmë vargu).
Mirëpo, të gjitha pretendimet janë qesharake e të përbuzshme. Në fakt:
- Strabon-i na mëson se epirotët nuk flisnin greqisht, ishin të huaj. Po citoj fjalët e tij: “Όί δέ Θράκες καί Ίλλυριοί και Ήπειρώται καί μέχρι υϋυ έν πλευραίς (Έλλάδος) είσιν έτι μευτοι μάλλον πρότερον ή υϋυ όπου γε καί τής τώ παρόντι Έλλάδος άναντιλέκτως οΰσης τήν πολλήν οι βάρϐαροι έχουσι, Μακεδονίαν μέν Θράκες ( άλλα δέ μερη) Ήπειρώτικά έθνη.”
Është më se e qartë, po jo? Strabon-i na mëson se “kombet epirotike” ishin “barbare”, domethënë të huaja para racës dhe gjuhës greke (Vepra, Strabon, VII, 6-13, f. 267. bot. Dübner-Muller).
- Jo vetëm që shqiptarët nuk kanë emigruar në ndonjë Epir grek, por janë pikërisht grekët ata që kanë emigruar, në numër të vogël në Epirin shqiptar.
- Përherë shqipja është quajtur “gjuha epirotike”. Dictionarium latino-epiroticum (Fjalori latono-epirot) i F. Blanchus (Frang Bardhit), Romë, 1635, provon pikërisht këtë. Jo më larg se para dyzet vjetësh, Rossi botonte përsëri në Romë një “Vocabolario italiano-epirotico” që nuk është tjetër, veçse një fjalor shqip.
- Në të gjitha veprat e botuara para periudhës së intrigave greke, përngjashmëria midis fjalëve Epir dhe Shqipëri e Poshtme është e përkryer.
- Po e njëjta gjë edhe në hartat gjeografike. Po kënaqem me një shembull të vetëm: më 1827, admiraliteti anglez botoi një hartë zyrtare të Brigjeve të Shqipërisë, hartë e përgatitur nga një komision hartografësh anglezë, austriakë dhe napolitanë: krejt brigjet e Epirit përfshihen në të.
- Rusët, francezët dhe anglezët kanë pasur njëri pas tjetrit në ishujt jonianë një regjiment që e kanë quajtur zyrtarisht Regjimenti shqiptar. Krejt ushtarët e këtij regjimenti ishin rekrutuar në Epir, të gjithë ishin të së njëjtës fe me grekët dhe prapë, të gjithë e quanin veten shqiptarë dhe flisnin shqip. Një nga oficerët e regjimentit franko-shqiptar ishte Marko Boçari, i cili ka shkruar madje në atë kohë, me kërkesë të Pouqueville (Pukëvilit), një leksik shqip, dorëshkrimi i të cilit ndodhet në Bibliotekën Kombëtare të Parisit (Mss.Fonds albanais, n.1); kujtojmë që ne kishim parashikuar ta botonim këtë leksik. Po i njëjti Boçar shkëlqente në luftën e pavarësisë duke besuar, i shkreti, se bëhej fjalë për themelimin e një mbretërie shqiptaro-greke. Nipërit e tij, me mbiemrin Boçari e quajnë tani veten “helenë” dhe të prejardhur nga Themistokliu. Përshëndetje, o të prejardhur të Themistokliut! Të gjithë “helenët”, siç e shihni, janë po aq të vërtetë sa nipollët e Boçarit tonë. Ka madje në Athinë bij bavarezësh vendosur në Greqi në kohën e Otonit dhe që e mbajnë veten po ashtu për helenë, medemek të prejardhur nga Perikliu: Përshëndetje dhe juve, o të prejardhur të Perikliut!
- Tradita diplomatike e të gjitha Fuqive evropiane ka njohur, pa kufizim, identitetin e Epirit dhe të Shqipërisë së Jugut, që janë e njëjta gjë. Pata ndër duar që prej një muaji qindra dokumente diplomatike të pabotuara që flasin për Shqipërinë dhe në të gjitha, njëjtësia është po aq absolute midis Epirit dhe Shqipërisë së Poshtme sa dhe midis Lutesës e Parisit, apo Ali hoxhë dhe hoxhë Aliu.
- Më në fund, le ta provojë i huaji që përgatit një studim rreth Shqipërisë dhe që ka dyshime rreth çështjes së albanitetit të Epirit: të udhëtojë duke u ndalur për ca ditë nga Elbasani në Parga dhe nga Vlora në Janinë, domethënë le të përshkojë si turist Epirin nga Veriu në Jug dhe nga Perëndimi në Lindje, për së gjati dhe për së gjeri, duke zigzaguar në atë mënyrë që të vizitojë lokalitete sa më shumë që të jetë e mundur, – dhe le të na vijë pasandaj e të na kundërshtojë po të dojë.
Po i drejtoj tani një pyetje grekëve të zgjuar dhe që dinë të thellohen: A pandehin ata se këto intriga foshnjarake kundër unitetit kombëtar shqiptar janë të tilla që i shërbejnë interesave të Greqisë?”
Albania, Viti 8, 1904, Seria 9 (nr. 1)
* Materiali u përgatit për botim nga Alba Haruni
