Kjo është letra e dashurisë më e njohur në Kinë, e futur dhe në programin shkollor. Bëhet fjalë për një djalë të ri 24 vjeç, Lin Juemin, lindur më 1887, i cili gjatë një aksioni kundër dinastisë mançuriane, plagoset dhe kapet rob, e duke mos pranuar të kalojë në krahun tjetër e të tradhtojë idealet e veta, pushkatohet.
I martuar 18 vjeç, një vit më pas niset për në Japoni të studiojë filozofi, japonisht, anglisht dhe gjermanisht. Një shkrimtar i ardhshëm, i këputur në mes.
Letra
E shtrenjta ime Yiying,
Po ta dërgoj këtë letër për të thënë lamtumirë, përgjithmonë. Në këtë orë që po të shkruaj, jam ende me të gjallët ; por kur ta lexosh, do të jem një shpirt në mbretërinë e territ. Ndërsa po të shkruaj, lotët më përzihen me bojën e penës; më vjen ta ul këtë penë, e të mos e mbaroj këtë letër, por kam frikë se do të mendosh keq për mua, se do të thuash me vete se jam aq i pashpirt që të lashë vetëm duke shkuar drejt vdekjes, a thua se unë nuk e di se ti s’ke kurrfarë dëshire të më shohësh në atë botë. Ja përse po e mposht dhimbjen, për t’i çuar këto fjalë deri në fund.
Të dua aq shumë, dhe është kjo dashuri që më jep forcë të vdes. Qëkur të kam takuar, gjithmonë kam dëshiruar për njerëzit që duhen që të formojnë çifte të lumtura; mjerisht, gjithandej ka vetëm skena të llahtarshme dhe ardhmëri të zymta, e nëpër rrugë enden vetëm ujq të egër e qen të frikshëm; e cila familje do të thoshte se është e lumtur? Jam si poeti Bai Juyi që derdhi lot për fatin e lojtares së pipas, i paaftë të rrinte si shenjtorët në një botë ajrore, i pandjeshëm ndaj fatkeqësisë së njerëzve. Të moçmit thoshin: “Njeriu i mirë i respekton më të mëdhenjtë e vet, dhe e shtrin këtë respekt edhe për më të mëdhenjtë e të tjerëve, i do fëmijët e vet dhe e shtrin këtë dashuri edhe për fëmijët e të tjerëve.” Kështu, edhe unë, dashurinë time për ty e shtrij edhe tek të tjerët, me qëllim që të gjithë, në këtë botë, të mund t’iu shprehin dashurinë më të dashurve të tyre; kjo është ajo që më jep forcë të vdes para teje, megjithë dhimbjen që do të të shkaktoj. Nëse ti e kupton çfarë ndjej unë, pasi të kesh qarë, do të të duhet të mendosh edhe për të tjerët, dhe të jesh e gatshme ta flijosh lumturinë që duhet të ishte e jona në këtë ekzistencë, me qëllim që të ndihmosh për lumturinë e njerëzve në përjetësi. Mos ji e trishtë!
A të kujtohet? Një mbrëmje, para katra-pesë vjetësh, të kam thënë : “Do të ishte më mirë sikur të vdisje ti e para.” Ti në fillim u idhnove, por unë ta shpjegova ngadalë kuptimin e këtyre fjalëve, dhe atëherë, edhe pse nuk ma the copë se ishe dakord, nuk kundërshtove më. Ajo ç’desha të thosha atëherë, është se, duke të ta njohur brishtësinë, ti do ta kishe shumë më të vështirë ta duroje dhimbjen e shkaktuar nga vdekja ime; nuk kisha zemër që të vdisja i pari dhe të të lija në pikëllim. Por oh ! E kush do ta kishte besuar se do të isha unë që do të ikja i pari? Tani, s’mund të harroj më! Më vjen ndërmend shtëpia ku banonim, në rrugicën tonë të vogël: Hy nga dera kryesore, përshkoj koridorin, sallën e përparme dhe pastaj të pasme, bëj ende dy-tre kthesa, gjej një sallë të vogël ngjitur me një dhomë: këtu kemi jetuar bashkë. Tre-katër muaj para martesës, nga mesi i nëntorit, mund të shihnim nga dritarja ca degë të rralla kumbulle që dilnin si hije të errëta mbi dritën e hënës; vështronim ngjitur me njëri-tjetrin, duke u mbajtur dorë më dorë dhe shkëmbyer me zë të ulët ca mendime intime. I thoshim njëri-tjetrit gjithçka, asnjë ndjenjë s’mbetej e pashprehur. Kur e mendoj tani, s’më mbetet tjetër veç gjurma e lotëve të mi. Më kujtohet ende, para gjashtë-shtatë vjetësh, një ditë që isha rikthyer në shtëpi pasi isha larguar prej saj, ti më ke thënë duke qarë butësisht : “Shpresoj që kur të duash të ikësh larg, herë tjetër do të më thuash dhe mua, dua të vij me ty. ” Dhe ta pata dhënë fjalën. Para nja dhjetë ditësh, kur u ktheva, desha të të flas për këtë udhëtim të gjatë që do të ndërmerrja, por kur u gjenda përballë teje, s’të thashë asgjë :nuk ishin rrethanat që të ta thosha, sepse ti ishe shtatzanë, dhe kisha frikë mos nuk e duroje këtë lajm të dhimbshëm; atëherë të kërkova verë gjithë ditën, që të dehesha. Ah, kurrë s’do të mund ta shpreh pikëllimin që më shtrëngonte atëherë në zemër.
Lutja ime më e shtrenjtë ishte, sigurisht, që të plakeshim bashkë deri në vdekje, por në rrethanat e pranishme, gjëmat natyrore mund të na rrëmbejnë, vjedhësit dhe banditët mund të na vrasin, ashtu si dhe fuqitë e huaja që e kanë ndarë vendin tonë apo zyrtarët e korruptuar që e shtrydhin popullin; të rinjtë e brezit tonë që jetojnë në Kinën e sotme, mund të vriten në çdo çast. A mos do të duhej ta duroja këtë që të të shihja duke vdekur para syve të mi, apo që ti të më shihje duke vdekur para syve të tu? Po ti, a vërtet dëshiron ta durosh këtë? Edhe po të arrinim të mbijetonim, ne do të rrezikonim që të ndaheshim njëherë e përgjithmonë, e do të ishte e kotë që t’i lodhnim sytë duke kërkuar njëri-tjetrin, e kockat do të na bëheshin gur para se të shiheshim përsëri; ja, po të bëj një pyetje, a mos është parë ndonjëherë një pasqyrë e thyer duke e kthyer në formën e vet të plotë? Kjo lloj ndarjeje është më e keqe se vdekja, ja që kështu është. Sot, ne jemi të lumtur që jemi të dy në jetë, por mbi këtë tokë ka aq shumë njerëz që nuk donin të vdisnin dhe kanë vdekur, aq shumë njerëz që nuk donin të ndaheshin dhe janë ndarë, e këta janë vërtet të panumërt; ne që e vëmë dashurinë mbi gjithçka, a mund ta durojmë këtë ? Kjo është arsyeja që është po aq mirë që unë ta jap jetën, edhe me çmimin e dhimbjes që të shkaktoj. Nuk më vjen aspak keq që do të shkoj të vdes, tani suksesi apo dështimi i lëvizjes kombëtare do të varet nga vazhdimi i luftës prej shokëve tanë. Yixin është tashmë pesë vjeç, e s’do të shkojë gjatë e do të bëhet i madh, edukoje mirë që të bëhet si unë. Sa për beben që do të lindë, kam një parandjenjë se do të jetë vajzë; po të jetë kështu, do të të ngjajë ty dhe do të jem shumë i lumtur. E po të jetë djalë, rrite dhe atë që t’i vazhdojë idealet e mia, do të ketë pra dy Yidong që do ta marrin stafetën në dorë. Do të jem tepër i lumtur! Sigurisht që familja jonë do të jetë tepër e varfër kur të mos jem më, por nuk duhet të pikëllohesh nga varfëria, duhet jetuar paqësisht, dhe kaq.
S’kam ç’të shtoj më. Po qe se të dëgjoj duke qarë, unë nga mbretëria e të vdekurve, s’do të mund të të përgjigjem përveç me lotët e mi. Nuk besoja tek shpirtrat, por ja që tani shpresoj të ekzistojnë. Ka aq shumë njerëz që thonë se telepatia është e mundshme, shpresoj që edhe kjo të jetë e vërtetë. Kur të kem vdekur, shpirti im do të të shoqërojë pa t’u ndarë asnjëherë, e ti s’do të kesh pse të pikëllohesh aq shumë për humbjen e burrit tënd.
Asnjëherë s’të kam folur për ambicjet e mia, dhe kam bërë gabim; por kjo është ngaqë kisha frikë mos bëheshe merak për mua gjithë ditën. Mund ta flijoj veten për atdheun, të vdes njëqind herë pa hequr dorë, por të të bëj të vuash, jo, këtë s’do ta duroja. Të dua me një dashuri supreme, që më fut frikën mos mbase s’kam menduar gjithçka për ty. Ti ke pasur lumturinë që të martohesh me mua, por fatkeqësinë që të lindësh në Kinën e sotme! Dhe këtë mund ta them edhe për mua! S’mund të kënaqem që të kërkoj përsosjen time personale. Ah! Kjo shami katrore është shumë e vogël për gjithçka që dua të të them, më mbeten ende dhe mijëra gjëra për të të shprehur, por me këtë që e kam shkruar tashmë, ti do të mund ta kuptosh edhe atë që s’kam mundur dot. Nuk do të të shoh më, dhe ti mos më harro, mbase do të më shohësh dhe në ëndërr. Sa e dhimbshme qenka t’i shkruash këta rreshta!
26 mars 1911, shkruar nga Yidong pas mesnate.
