Ish-Kryeprokurori i EULEX, John Clint Williamson thotë se kreu i PD, Lulzim Basha nuk ka lidhje me akuzat ndaj UCK-së dhe se nuk është i përfshirë në hetimin e trafikimit të organeve.
Williamson ka sqaruar se cili ka qene roli i kryeopozitarit në atë kohë në Prishtinë, duke thënë se në 2014, ai nuk kishte asnjë lidhje me raportin e Dick Marty-t.
Besmira Pelushaj: Zoti Williamson a shikoni ju një lidhje mes aktakuzave të prokurorit special dhe raportit tuaj të hetimit?
John Clint Williamson: Po, konfirmimi i aktakuzës është padyshim një zhvillim i rëndësishëm dhe një tregues që prokurori pati prova të mjaftueshme për ta dërguar çështjen në gjyq. Nga leximi që i kam bërë aktakuzës, shikoj se përmban informacione të ngjashme me çfarë ne menduam se provat do të tregonin në momentin që unë bëra deklaratën fillestare, mbi gjetjet tona hetimore nga investigimi i vitit 2014. Kështu që mendoj se është një konfirmim i punës që kemi bërë, kur isha kryeprokuror i task forcës hetimore. Por, është e rëndësishme të thuhet se në këtë pikë akuzat duhen vërtetuar në gjyq dhe pala e akuzuar do të ketë mundësi të paraqesë mbrojtjen e saj. Ata prezumohen të pafajshëm dhe vetëm në rastin kur ka një verdikt që thotë të kundërtën, ata do të shpallen fajtorë.
Besmira Pelushaj: A është shumë vonë për këtë proces gjyqësor, pasi tashmë kanë kaluar 22 vjet, që nga koha e luftës.
John Clint Williamson: Ka marrë shumë kohë për të arritur në këtë pikë në të cilën ne gjendemi tani, dhe besoj se asnjeri nuk është i lumtur për këtë gjë. Por ne shpesh kemi parë raste që përfshijnë akuza për krime lufte që duan vite e vite për t’i sjellë çështjet në gjyq. Këtë gjë e pamë me disa nga çështjet, si për shembull me rojet e kampeve naziste që përfunduan në emigracion në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ose në shtete të tjera europiane. Këta persona nuk u ndoqën penalisht për dekada të tera pasi i kishin kryer krimet. Për Kmerët e Kuq në Kamboxhia procesi nisi pasi kishin kaluar më shumë se 30 vjet nga kryerja e krimeve. Fatkeqësisht është natyra e këtyre lloj krimesh që kërkon kohë për t’i hetuar dhe shpeshherë qasja në prova, varet mbi të gjitha nga vullneti politik për të ecur përpara.
Besmira Pelushaj: Patjetër, por a është e mundur të hetosh dhe të gjesh prova për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit pasi kanë kaluar gati dy dekada nga lufta?
John Clint Williamson: Sigurisht që është e mundur. Shumica e dëshmive vjen nga deklaratat e dëshmitarëve okularë, por duhet të jesh në gjendje t’i përpunosh këto dëshmi dhe t’i kryqëzosh me njëra-tjetrën. Ka nevojë për prova mbështetëse. Disa herë ato vijnë në formën e dokumenteve, herë të tjera vijnë nga pamje video që mund të jenë xhiruar nga kameramanë lajmesh, apo nga hapja e varreve masive. Ka shumë lloje provash që mund të gjenden dhe pas 10-20-30 vjetësh. Pra, nuk është e pamundur të bëhet, por më e vështirë me kalimin e kohës.
Besmira Pelushaj: A mund të bazohen këto akuza vetëm tek rrëfimet dëshmitarëve?
John Clint Williamson: Unë mendoj se këto akuza do të bazohen kryesisht në dëshmitë e mbledhura, por siç e thashë, ata (prokurorët) nuk do të marrin vetëm dëshminë e një dëshmitari dhe të sjellin akuza në këtë mënyrë. Patjetër që nevojitet të ketë bashkëpunim, që mund të vijë në formën e disa dëshmitarëve të tjerë që flasin për atë që kanë parë, kështu shikohet dhe nëse historitë e tyre përputhen. Një mënyrë tjetër është që të përfshihen prova të dokumentuara të cilat përmbajnë urdhra të lëshuar gjatë asaj periudhe. Ka disa lloje provash të mbledhura që mund të përdoren, për të vërtetuar se çfarë një dëshmitar okular po thotë. Nuk ka gjasa që akuzat të ngihen vetëm bazuar në dëshminë e një dëshmitari të vetëm.
Besmira Pelushaj: A janë këto dëshmitarë të besueshëm dhe efikas për hetimin?
John Clint Williamson: Në çdo hetim penal kjo është pyetja kryesore. Çdo person që udhëheq hetimin duhet të vërtetojë që ai që po jep dëshminë është i besueshëm. Duhet të kalosh në një numër të caktuar hapash që ta vërtetosh këtë gjë. Dhe siç e thashë më përpara, është e rëndësishme të shikohet se cilat janë provat e tjera që mbështesin dëshminë e marrë. Nëse dëshmitari ka dhënë një dëshmi direkt pasi ngjarja ka ndodhur, këtë dëshmi mund ta këtë marrë një ushtar i NATO-s ose një punonjës i të drejtave të njeriut që mund të ketë qenë duke mbledhur prova. Në rast se gjenden elementë të tjerë për të mbështetur dëshminë, atëherë ajo bëhet më e besueshme. Por në fund të fundit ky është një vendim që merret nga gjyqtarët gjatë procesit. Gjykatësit do t’i dëgjojnë dëshmitë, ata do t’i vlerësojnë nëse janë të besueshme. Në fund gjykatësit do të vendosin nëse do t’i besojnë apo jo dëshmitarit.
Besmira Pelushaj: Për ne në Shqipëri është shumë e çuditshme të besojmë se e ashtuquajtura ‘Shtëpia e Verdhë’ ka shërbyer si një vend trafikimi organesh. Çfarë mund të na thoni për këtë, ju keni qenë në Shtëpinë e verdhë?
John Clint Williamson: Unë nuk kam qenë në Shtëpinë e Verdhë dhe nuk mund të flas personalisht drejtpërdrejt për këtë gjë. Është e vështirë për mua të flas për ndonjë provë specifike që mund të ndërhyjë në mbarëvajtjen e procesit gjyqësor pasi kjo është një çështje në shqyrtim. Fatkeqësisht unë nuk jam në gjendje të komentoj për gjera kaq specifike, por ama jam i lumtur të flas në përgjegjësi për karakterin e kësaj çështjeje. Për çdo gjë që lidhet me provat që u mblodhën gjatë hetimit të çështjes do të tregohet gjatë procesit gjyqësor nga prokurori i çështjes dhe siç e thashë, është e papërshtatshme për mua të komentoj mbi një temë të tillë.
Besmira Pelushaj: Keni qenë ndonjëherë në Shqipëri?
John Clint Williamson: Po, kam qenë disa herë.
Besmira Pelushaj: Po gjatë periudhës së hetimit që keni kryer, keni qenë në Shqipëri?
John Clint Williamson: Po. Por gjatë atyre vizitave unë nuk kam kryer ndonjë hetim. Unë kam marrë pjesë në takime me qeverinë, bashkësinë diplomatike. Pra nuk kam kryer hetime në terren. Dhe gjithashtu nuk kam qenë as në Kosovë gjatë periudhës që isha kryeprokuror. Unë padyshim e kam mbikëqyrur hetimin, kisha informacion mbi të dhe isha i informuar mbi të gjitha dëshmitë që prokurorët dhe hetuesit që punonin për mua po mblidhnin. Por, personalisht nuk isha i përfshirë në hetim.
Besmira Pelushaj: Ishte e lehtë për ju të kryenit hetime në Shqipëri, dhe si ishte bashkëpunimi me autoritetet shqiptare?
John Clint Williamson: Autoritetet shqiptare dhe kosovare ishin shumë bashkëpunuese. Ata e njohën detyrimin e tyre ndërkombëtar dhe faktin se si shtete europiane duhej të angazhoheshin në ketë proces. Padyshim që për qeverinë e Kosovës kjo nuk ishte diçka e thjeshtë për ta bërë. Duhet vlerësuar ish-kryeministri Thaçi. Ai e kuptoi që ishte përmendur në raportin e Dick Marty dhe me shumë mundësi ishte një i dyshuar në hetim. Pra ne të dy nuk kemi pasur ndonjë kontakt direkt gjatë kohës time si kryeprokuror. Por ai caktoi zyrtarë të tjerë të qeverisë, të punonin me ne. Kishim marrëdhënie shumë të mira pune me njëri-tjetrin. Shumë profesionale, ndonëse për ta nuk ishte një gjë e thjeshtë për ta bërë. Të njëjtën gjë mund të them dhe për qeverinë e Shqipërisë. Ata u treguan shumë profesionistë në detyrat që ju caktoheshin, ndonëse mund të mos ishin detyra të këndshme.
Besmira Pelushaj: Zoti Williamson këtu në Shqipëri ka disa debate, pasi kryeministri Edi Rama akuzon Lulzim Bashën për këtë çështje. Mendoni se janë akuza politike për liderin e opozitës?
John Clint Williamson: Po. Unë nuk dua të hyj në çështje të brendshme politike në Shqipëri ama sugjerimet se z. Lulzim Basha është i përfshirë në hetimin e trafikimit të organeve janë kategorikisht të pa vërteta. Kjo natyrisht është për kohë të ndryshme. Por në kohën që unë isha drejtues i gjyqësorit në misionin e Kombeve të Bashkuara në Kosovë në 2002, Lulzim Basha punonte në zyrën time si ndihmës i posaçëm dhe oficer ligjor. Kur ato akuza mu sollën nga një gazetar amerikan gjatë asaj kohe, ne zhvilluam një hetim paraprak, por nuk përparuam shumë në ketë çështje, pasi në atë kohë shumica e atyre akuzave ishin të bazuara në ngjarje që supozohej se kishin ndodhur në Shqipëri dhe ne nuk kishim autoritetin për të zhvilluar hetime aty. Për këtë gjë fola me kreun e misionit të OKB-së Michael Shiner dhe ai më autorizoi që t’ia kaloja informacionin Karla del Pontes, kryeprokurores së krimeve të rënda për ish-Jugosllavinë. Pra ata e morën çështjen. Por gjatë kohës që ne në UNMIK po kryenim verifikime, e përjashtove qëllimisht Luli Bashën që të përfshihej në hetim. Sepse, siç e thashë ai ishte një ndihmës ligjor pranë meje dhe nuk ishte prokuror.
Besmira Pelushaj: Cili ishte roli i zotit Basha në hartimin e raportit tuaj përfundimtar për këtë çështje?
John Clint Williamson: Në 2014, ai nuk kishte asnjë lidhje me këtë raport, aspak. Unë po kthehem pas në kohë në periudhën kur ai punonte në UNMIK në 2002. Ai nuk kishte asnjë rol në hetim gjatë asaj kohe. Nga viti 2011 deri në 2014 ai ishte një funksionar i qeverisë shqiptare. Ne nuk kemi komunikuar fare me qeverinë shqiptare në lidhje me ecurinë e hetimit. Pra ai nuk kishte asnjë rol si gjatë kohës që ka punuar në UNMIK dhe as kur ishte kreu i Bashkisë së Tiranës. Pra ai nuk ka pasur asnjë rol në asnjë periudhë kohore kur unë po merresha me këtë çështje.
Besmira Pelushaj: Dua t’ju pyes edhe njëherë për zotin Basha, sepse dua ta sqarojmë edhe për publikun. Përpara 2014, a ju ka ndihmuar zoti Basha për hetimin tuaj?
John Clint Williamson: Jo. Ai nuk ishte i përfshirë në asnjë mënyrë në hetim. Pas vitit 2011 ai ishte kryebashkiak i Tiranës. Kur kam qenë në Tiranë jam takuar me të, kemi ngrënë darkë, por si miq, si ish kolegë. Ai nuk është përfshirë në asnjë mënyrë në asnjë rol në atë kohë dhe nuk kas pasur fare lidhje me atë që ne po bënim, pra në lidhje me hetimin. Ai nuk ishte i përfshirë as si ministër i Jashtëm, as në ndonjë rol gjyqësor. Edhe kur ishte në UNMIK, ai nuk ka qenë i përfshirë. Jo sepse unë nuk kisha besim tek ai, por sepse unë nuk doja ta vendosja në një pozicion të vështirë me hetimin. Ai punonte me sistemin gjyqësor të Kosovës dhe me zyrtarë të qeverisë e Kosovës, ndaj nuk do ta ngarkoja me ndonjë detyrë pavarësisht nëse ishte kosovar, shqiptar apo serb. Kjo ishte një praktikë normale e asaj kohe dhe që unë e kam zbatuar gjatë gjithë kohës.
Besmira Pelushaj: Po, por në Shqipëri zoti Basha akuzohet se ka fshehur disa videofilmime të krimeve në Kosovë. Keni dijeni për këto akuza?
John Clint Williamson: Nuk i kam parë këto akuza. Është hera e parë që e dëgjoj. E kam shumë të vështirë të besoj diçka të tillë.
Besmira Pelushaj: Bëhet fjalë për masakrën e Krushës, nëse mund t’ju ndihmoj?
John Clint Williamson: Me masakrën e Krushës. Kjo është hera e parë që e dëgjoj. Këto çështje janë hetuar nga Gjykata Ndërkombëtare kur unë isha aty dhe masakra e Krushës është e përfshirë në aktakuzën që unë ngrita ndaj Sllobodan Millosheviçit në vitin 1999 dhe ndaj zyrtarëve të tjerë të lartë të Serbisë. Këto krime janë hetuar në hollësi. Kjo është hera e parë që dëgjoj për ndonjë akuzë që për shembull diçka është fshehur në lidhje me këtë çështje.
Besmira Pelushaj: Udhëheqësit politikë në Prishtinë dhe në Tiranë thonë se aktakuza krahason agresorin me viktimën gjatë luftës në Kosovë. Çfarë mendoni për këtë?
John Clint Williamson: Jo, nuk është kjo çështja. Siç e thashë kur publikova gjetjet e hetimit në 2014, unë isha në Kosovë gjatë viteve 1998 dhe 1999 në gjatë të luftës dhe kur vendi ndeshej me pasojat e luftës. Unë kam qenë së bashku me trupat e NATO-s më 12 qershor 1999 dhe drejtova hetimin e Gjykatës Ndërkombëtare për atë që kushte ndodhur aty. Unë mbikëqyra hapjen e të gjitha vareve masive ku ndodheshin trupat e mijëra shqiptarëve të Kosovës. Unë pashë këtë me sytë e mi. Padyshim që forcat serbe ishin agresorët dhe në shumicën e rasteve shqiptarët ishin viktimat. Kjo procesi tani nuk lidhet me shfajësimin e saj që ndodhi pas dhe asaj që ndodhi gjatë konfliktit. Ajo që ndodhi gjatë konfliktit ishte shumë me e keqe dhe natyrisht shqiptarët kanë vuajtur më shumë gjatë asaj periudhe. Nëse kishte forca ushtarake që mbronin një vend apo mbronin njerëz, ato duhet që të zbatojnë ligjet e luftës dhe ligjet ndërkombëtare humanitare. Nëse ata nuk i kanë zbatuar këto ligje, atëherë duhet të mbajnë përgjegjësi, pra nuk lidhet me ndëshkimin e qëllimit për të cilin ata luftonin apo qëllimin e ushtrisë në tërësi. Por individët që janë përgjegjës për shkeljen e këtyre ligjeve duhet të mbajnë përgjegjësi. Pra kjo është e gjitha, individualizimi i fajit e atyre njerëzve që janë përgjegjës për marrjen e vendimeve për shkeljen e ligjeve. Kjo nuk është një aktakuzë për UÇK-në në tërësi nuk është një aktakuzë për mbrojtjen shqiptare kundër agresionit serb. Nuk ka asnjë lidhje me këtë. Kjo është një aktakuzë për individët që zgjodhën të shkelin ligjet.
Besmira Pelushaj: A kishte alternativë Kosova për Gjykatën Speciale? Nëse politika do të kishte refuzuar krijimin e saj, çfarë do të ndodhte, do të ngrinte OKB këtë Gjykatë?
John Clint Williamson: Kjo është një pyetje shumë interesante. Kur u publikua raporti i Dick Marty në Këshillin e Europës dhe një sërë qeverish europiane këmbëngulën për nevojën e një hetimi të plotë penal. Në atë kohë Rusia dhe Serbia, që të dyja kërkuan themelimin e një Gjykatë të re të OKB-së për t’u marrë me këtë çështje. ShBA-ja dhe Bashkimi Europian besoj se patën një qasje korrekte. Meqenëse ShBA-ja mbante përgjegjësi për çështjet e shtetit të së drejtës në Kosovë, ndaj Bashkimi Europian duhet ta mbikëqyrte hetimin dhe procesin gjyqësor që do të pasonte. Dhe kjo solli në themelimin e task forcës speciale të hetimit, të cilën unë e drejtova si kryeprokuror në Bruksel. Por edhe pas kësaj, Rusia vazhdoi të këmbëngulë për një gjykatë të OKB-së dhe kjo solli një debat shumë serioz në Këshillin e Sigurimit të OKB-së. Fakti është se shumica e mbështeti, brenda Këshillit të Sigurimit, krijimin e një gjykate tjetër. Nëse Bashkimi Europian nuk do ta kishte bërë këtë, nëse BE-ja nuk do të ishte në gjendje të zhvillonte një hetim, çështja do të kthehej në Këshillin e Sigurimit dhe aty do të ishte votuar për të krijuar një gjykatë të OKB-së. Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe Franca ia bënë të qartë qeverisë së Kosovës se nuk do ta përdornin veton e tyre për të bllokuar një hetim të kësaj çështje. Pasi këto ishin akuza shumë të rënda. Ndaj para autoriteteve të Kosovës doli kjo dilemë. Ose të lejonin Bashkimin Europian ta bënte këtë nën autoritetin e vet të ligjit në Kosovë dhe të bashkëpunonte me të, ose çështja të shkonte sërish në Këshillin e Sigurimit të OKB-së ku shumica e anëtarëve do të votonin për të krijuar një gjykatë. ShBA-ja dhe BE-ja nuk donin që kjo çështje të hiqej nga duart e BE-së dhe ta dërgonin mbrapsht në Këshillin e Sigurimit. Kjo do të kishte ndodhur nëse nuk zbatohej skenari europian.
Besmira Pelushaj: Si pjesë e hetimit, ju keni takuar shumë politikanë në Kosovë. Çfarë ju thanë ata?
John Clint Williamson: Duke u kthyer në vitet 1998-1999 kur unë shërbeva në UNMIK, shpenzova shumë kohë në Kosovë gjatë 20 vjetëve të fundit dhe njoh shumë vetë aty. Krijova shumë miqësi në Kosovë dhe respektoj shumë njerëz që shërbejnë strukturat politikë. Kam pasur shumë marrëdhënie të mirë me ta. Edhe kur mora detyrën e kryeprokurorit, gjë që nuk është diçka që e kërkova, por mu ngarkua si detyrë si nga Bashkimi Europian dhe qeveria amerikane, këta njerëz që punonin në Kosovë vazhduan të bashkëpunojnë me mua dhe u treguan shumë profesionistë. Unë e di që kjo nuk ishte një gjë e lehtë për ta. Këto ishin akuza shumë të rënda dhe shumë të vështira për t’i adresuar por ata e bënë punën e tyre në një mënyrë shumë profesionale dhe unë e vlerësova dhe e respektoj këtë.
Besmira Pelushaj: A janë këto aktakuza të ngritura kundër ish-liderëve të UÇK-së të propaganduara nga Serbia?
John Clint Williamson: Jo, këto akuza e kanë pikënisjen nga shqiptarë të Kosovës. Ata na e sollën këtë informacion. Këta kanë besuar se krimet kanë ndodhur, i kanë parë se çfarë ka ndodhur dhe menduan se gjëja më e mirë për të bërë ishte t’ua bënin të ditur edhe të tjerëve për kryerjen e këtyre krimeve. Gjëra të tjera janë raportuar në vitin 1999 nga organizata të të drejtave të njeriut si Human Rights Watch dhe Amnisty Internacional që kanë qenë të pranishëm me njerëz në terren dhe kanë folur me dëshmitarë në atë kohë. Pra ka pasur një dokumentim të plotë që ndodhi gjatë asaj periudhe. Në lidhje me dëshmitarët në Serbi, zyra e prokurorit serb, e ndihmoi zyrën time me logjistikën për të intervistuar dëshmitarët ashtu siç ne veprojmë edhe me qeveritë e tjera, sa herë që shkon në një vend të tretë. Ne nuk kishim autoritet të vepronim pa njoftuar më parë qeverinë. E njëjta gjë vlen për Shqipërinë, Kosovën që veprohej nëpërmjet EULEX-it, dhe padyshim në Serbi apo në Gjermani, në Francë, kudo. Duhet vepruar nëpërmjet autoriteteve qeveritare. Ndaj ne punuam me zyrtarët serbë në lidhje me përgatitjen e logjistikës. Na ndihmuan për të lokalizuar dëshmitarë të cilët ne i kishim identifikuar. Por ata nuk ka kanë dhënë neve prova apo çdo provë që ata mund të jepnin ne padyshim do ta kishim verifikuar në të njëjtin nivel hetimi sikur ta kishim gjetur vetë. Nuk ka ndodhur që ata na kanë dhënë informacione dhe ne thjesht i kemi pranuar pa e verifikuar dhe analizuar. Kjo nuk është mënyra se si ne punojmë.
Besmira Pelushaj: A është e vërtetë që ju keni zhvilluar mbi 300 intervista me dëshmitarë në Serbi?
John Clint Williamson: Ka pasur disa qindra intervista. Nuk e mbaj mend pasi kanë kaluar disa vjet që kur drejtova task forcën speciale të hetimit, por dua të them që ne zhvilluam me qindra intervista dhe pasuesit e mi dhe prokurorët e specializuar kanë zhvilluar edhe më shumë intervista. Ndaj nuk e di numrin e plotë, por në mos qindra mund të them se janë me mijëra intervistat e kryer.
Besmira Pelushaj: Kështu ka ndodhur edhe në Shqipëri dhe Kosovë?
John Clint Williamson: Padyshim një numër i madh intervistash janë realizuar në Kosovë. Unë nuk kam dijeni për Shqipërinë, nuk e di sa janë realizuar aty, por besoj se shumica janë realizuar në Kosovë dhe Serbi. Por di që ka pasur intervista me njerëz në mbarë Europën, në ShBA, në Kanada. Kanë ndodhur 20 vjet më parë dhe shumë njerëz që atëherë jetonin në Kosovë, shqiptarë apo serbë kanë lëvizur në vende të tjera. Disa shkuan në Gjermani, disa kanë shkuar në Zvicër, disa në Francë, në Mbretërinë e Bashkuar, në ShBA, Kanada. Pra intervistat janë zhvilluar në mbarë botën kudo ku këta individë janë identifikuar.
Besmira Pelushaj: Në fund, nëse doni të sqaroni diçka?
Jo, kjo ishte e gjitha. Siç e thashë këto aktakuza janë një hap i rëndësishëm përpara, por ne duhet të presim dhe të shohim se si do të zhvillohet gjyqi. Mendoj se çdonjëri duhet të tregohet i duruar. Të lejojë paraqitjen e provave përpara gjykatësve dhe të shikojë se çfarë vendimesh do të marrin ata. Edhe një herë, duhet kuptuar se këto janë aktakuza për individët për veprimet e tyre personale. Kjo nuk është një aktakuzën për UÇK-në apo për Kosovën dhe Shqipërinë në tërësi. Ky është misioni i drejtësisë ndërkombëtare. Të sigurojë që individët përgjegjës të dënohen dhe të mos ketë faj kolektiv kundrejt tërë popullatës. Dhe pikërisht këtë shpresoj se do të bëjë ky proces.
