Nga Xheni Shehaj
Pas suksesit me librin e tij të parë “Hide mbi kalldrëm”, Tom Kuka rikthehet me një tjetër libër të titulluar “Gurët e vetmisë”. I sjellë për lexuesit nga shtëpia botuese “Pegi”, libri është një dëshmi e gjallë e genocidit grek ndaj popullatës çame.
Një ndërthurje e suksesshme mes retrospektivës dhe kujtimeve. Jeta e personazheve shpaloset pak nga pak para lexuesit. Autori ka përdorur një ngjarje historike e njohur si “Masakra e Paramithisë”. 72 krerë, 72 burra nga dyer bujarësh çamë thirren në një takim nga mitropoliti grek. Grekët duan paqe, ata zgjasin duart për pajtim, me degët e ullirit afrojnë trimat çamë në kuvend, në përroin e Selanit, ku dhe pabesisht i vrasin.
Kjo është ngjarja që lidh gjithë subjektin e veprës, të cilën autori e pasuron edhe me episode të tjera.
Ndërfutja e elementeve folklorikë si “vallja e Osman Takës” që djemtë çamë e kërcejnë në shesh te rrapi, fustanellat e tumanet, zakonet e kësaj populate, trëndafilat e manxuranet, tregimet e moçme rrëfyer nga pleqtë, i shtojnë librit një atmosferë të këndshme e magjepsëse. Por nuk mungojnë dhe situatat humoristike, me të folurën dialektore të vendit, me përplasjet e së resë dhe së vjetrës (si ppër shembull biçikleta e Abedinit shihet me sy të keq prej nanës së tijm Zises, apo mustaqet që nuk mban djali) që e bëjnë edhe më tërheqës romanin.
I gjithë subjekti i veprës e merr lëndën e parë nga vrasja e burrave që atë kuvend famëkeq. Shpirtrat e tyre enden në një varkë të ardhur nga mitologjia e cila lundron pa mundur t’i çojë gjëkundi. Gjaku i martirëve thërrët. Të vdekurit nuk gjejnë prehje.Avduli, një nga të vrarët, babai i Abedinit, i shfaqet herë pas herë së shoqes, të birit, fqinjëve. Ai i nxit të ikin, të lënë shtëpinë e katandinë, tokën e të ikin. Një gjëmë e madhe i pret nëse nuk ikin.
Por çamët nuk duan ta lënë vendin, rrënjët, varret. Vazhdojnë jetesën e tyre, përditshmërinë, edhe pse Avduli dhe të vdekurit e tjerë bashkë me Orëprerën i shoqërojnë për çdo çast. Kalojnë ditët, shenjat nisin e bëhen më të dukshme. Gjarprinj të shumtë dalin nëpër rrugë, në ara, në ujë, kudo. Gjeneral Kranjai kërkon takim me krerët çam. Grekët duan sërish gjak shqiptari. Muharrem Mërria, që i ka kaluar të 100 vjetët mbledh në odanë e tij burrat. Kuvendojnë për përgjigjen që i duhet dhënë gjeneralit.
– Duan të na shkulin si bar i keq. Duan të na shkulin nga rrënjët. Ky palo gjeneral kërkon të ndërrojmë emrat, por dhe të harrojmë gjuhën. Na thotë ndërrojini llagapet e bëjini si t’u themi ne.”
Çamët nuk pranojnë të ndërrojnë emrat, as gjuhën. Ata i njohin rrënjët e tyre dhe nuk pranojnë tjetërsim. Kaq duhej që grekët të tregonin fytyrën e tyre të vërtetë. Gjenerali portretizohet me probleme në organin gjenital si për të përforcuar faktin se grekët nuk kanë këllqe por punojnë vetëm me pabesi. E sërish pabesisht sulmojnë. Vrasin Muharremin dhe nisin masakrat në popullatën çame. Therin gra, fëmijë, pleq; përdhunojnë vajza e gra, vrasin burrat, djegin fshatra të tëra e sërish nuk nginjen. Abedini me gruan, fëmijën dhe bohçet me plaçka nisen me karvanin e gjatë drejt tokës amë. Nanë Zisja nuk pranon të shkojë. Ajo e ka vendin pranë Avdulit, të shoqit. Edhe në atë botë ashtu përkrah të dy, ajo i ankohet të burrit se i ka këmbë dru, ato këmbë që nuk deshën ta linin vatanin.
