Nga Alma Nikolli
Në dimrat e ftohtë, doja shumë që mbrëmjeve të fikeshin dritat dhe ne sypishtarët të strukur nën batanije të dëgjonim histori nga im atë. Dritat fikeshin, padyshim. Kështu jam njohur më së tepërmi me komunizmin, në terr.
Për Fadil Paçramin s’më kishte mësuar asgjë shkolla, as librat e autorëve të huaj që na rekomandoheshin në 8-vjeçare e gjimnaz. Dosierët e gazetave varfërisht më japin pak informacion edhe sot.
Ai u dënua se ishte liberal, në art, në politikë, në jetë. Në vitin 1974, ish-Kryetari i Kryesisë së Kuvendit Popullor u transferua në Fushë-Arrëz në postin e Drejtorit të Minierës së Bakrit ku qëndroi për 4,5 muaj për t’u dërguar më pas në Minierën e Tuçit si punëtor. Fadil Paçrami për një vit, para se të futej në burg seleksionoi me çekiç mineralin. Pa bërë zë, pa përtuar dhe i papenduar.
“Unë nuk bëra autokritikë si Ramiz Alia, e kam ditur se çfarë më bën Enver Hoxha por nuk doja të dorëzohesha”, i kishte treguar ai babait tim 18-vjeçar që ishte përgjgjes turni.
Babai më tregon sot që rishfaqa interes për atë histori, se herë pas here ai me qetësi i kërkonte leje vetëm 5 minuta para që të arrinte autobuzin e orës 3. Im atë, ende i ri në terrin komunist, i panjohur dhe aq mirë me pasojat e njerëzillëkut por edhe fort i dashur për Fadilin e mirë që në fshehtësi e donte kush e njihte, ia falte një 5-minutësh.
Por jo kushdo kishte guximin që t’ia falte Fadilit atë 5-minutësh. Në jo pak raste, kur edhe shoferët e makinave të rastit, komunistët e thekur refuzonin ta merrnin në kabinat e tyre, ai ecte 3 orë në këmbë që më në fund të kalonte nëpër pazarin afër shtëpisë, ku e shoqja vetëm se ishte gruaja e tij punonte pastruese. Asaj nuk i fliste njeri, kishte vetëm fshesën dhe shpresën që i shoqi do të kishte fatin të nisej në 3 pa 5.
Shtëpi-autobus-punë. Punë-autobus-shtëpi. Kjo ishte jeta e jashtme Fadilit, ç’i bluhej në mendjen shumëngjyrëshe, bashkëkohësit nuk e patën fatin ta zbulonin. Nuk kishte asnjë shok. Me bukën e mbështjellur nën krah hante i vetëm. Larg mensës e kolektivit. Fshatarët me siguri mendonin se i vinte zor, por jo, unë mendoj se ai ka dashur t’i ruajë ata nga vetja e tij.
Pak ditë pas mbërritjes në fshat, Fadil Paçramin e shpallën armik të partisë dhe popullit. Partia kishte vendosur që populli të detyrohej të kishte armik njeriun më të paqtë, të urtë e fjalëmirë që kishin njohur.
“Veten ma ngusht në jetë e kam parë kur u cilësova armik i popullit, se sa në përballjen me Enverin. Para atij jam ndjerë më i fortë”, i kishte thënë Fadil Paçrami babait tim në një nga bisedat e “padyshimta” gjatë orarit të punës.
Me qetësi e mençuri, ai tregonte gjithmonë aq sa duhej të fliste një armik populli. Populli në fshehtësi e kishte shumë mik, por komunizmi i egër i tregonte dhunshëm vetëm armiqësinë.
Fëmijë të mbrapshtë të kohës e qëllonin ndonjëherë me domate…
E dini cilat ishin fjalët e Fadilit? “Dale, dale…”…Dhe vijonte rrugën pas autobusit të ikur. Në këmbë, duke thithur ajrin therës të pishave të një malësie që e vrau dhe pse e deshi.
