Ish-presidenti analizon përplasjet mes kreut të shtetit dhe kryeministrit për dekretin e ndryshimeve në qeveri
Nga Fernanda Cenko
Kryetari i Frymës së Re Demokratike, Bamir Topi, e cilëson përplasjen mes presidentit dhe Qeverisë për dekretet e ndryshimeve në kabinetin qeveritar, si vazhdimësi të krizës institucionale që ka sjellë Kushtetuta e vitit 2008-ë. Si ish- president i Republikës, Topi shprehet kundër bllokimit të dekreteve të emërimit të ministrave nga presidenti në detyrë, pasi sipas tij, në kushtet kur propozimin e bën Kryeministri, roli i presidentit është formal. Gjatë një interviste për TemA TV, Topi e quajti të pakuptimtë kërkesën e presidentit për t’ju drejtuar Gjykatës Kushtetuese lidhur me interpretimin e nenit 98-të për dekretet e emërimit dhe shkarkimit të ministrave, pasi sipas tij, procedura është rutinë në marrëdhëniet midis Ekzekutivit dhe presidentit. “Për shkak të asaj tradite që është krijuar, nuk ka patur arsye substanciale për të kërkuar interpretim për një gjë që tashmë është bërë rutinë në marrëdhëniet midis Ekzekutivit dhe Presidentit”, u shpreh Topi.
Z.Topi, si e konsideroni ngërçin e krijuar këto ditët e fundit mes Presidentit dhe Qeverisë. Janë shkarkuar ministrat me dekret, por nuk janë emëruar zëvendësuesit e tyre. E konsideroni normale shkarkimin dhe jo emërimin e ministrave?
Së pari, unë do të bëj një analizë në kontekstin e marrëdhënieve që kanë institucionet në Shqipëri. Përgjithësisht janë marrëdhënie që dominohen nga emocionet politike dhe jo nga detyrimet respektive kushtetuese. Ky është gjykimi im i parë duke parë jo vetëm rastin e dekretimit të ministrave, por edhe mjaft raste të tjera, kur priteshin të dekretoheshin anëtarë të Gjykatës së Lartë, por edhe ambasadorë.
Në rastin konkret, në gjykimin tim, secila palë duhet të largohet nga paragjykimet përsa kohë ekziston edhe një kuadër kushtetues. Nga ana tjetër, mund t’ju them se në rastin e propozimit që vjen nga kryeministri për ndryshim të kabinetit qeveritar, në këndvështrimin tim, roli i presidentit është në kufijtë e një marrëdhënie formale. Kur vjen puna për propozime që kanë të bëjnë me institucionet e pavarura, roli i Presidentit është ekuivalent, gati-gati substancial. Kjo do të thotë që është futur sipas meje në një shtrat të panevojshëm, duke reflektuar që këto komunikime të tensionuara janë më tepër të natyrës politike. Unë kam paralajmëruar, ç’është e vërteta, që në momentin kur u ndryshua Kushtetuta, se Presidenti që do të prodhohej nga këto kritere Kushtetuese, do të ishte një President politik dhe askush nuk duhet të çuditet sot, që marrëdhëniet që krijon presidenti në raste të caktuara, janë marrëdhënie të mbushura me emocione politike. Në rastin konkret do të ishte e panevojshme pasi është krijuar tashmë një shtrat tradicional në marrëdhëniet që ka Presidenti me mazhorancën e radhës. Askush nga Presidentët nuk ka patur marrëdhënie të ngrohta me mazhorancën e radhës. Askush. Madje, edhe kur Presidenti ka qenë prodhim i një mazhorance të caktuar. Unë mund t’ju jap një rast konkret për ta ilustruar, kur nga ish Kryeministri është propozuar Eduard Halimi për të qenë ministër Drejtësie. Nëse do të kishte qenë për një pozicion personal, mbi bazën e një qëndrimi individual dhe jo institucional, sigurisht ai nuk do ta merrte kurrë nga ana ime aprovimin për të qenë Ministër i Drejtësisë. Sepse ai vinte nga një proces, ku ishte kryetar i Komisionit Hetimor për ngjarjet e 21 janarit, që nga pozicioni i kryetarit të Komisionit sulmoi ashpërsisht institucionet e pavarura, institucionin e kryetarit të shtetit, por duke parë që kryetari i shtetit nuk është thjesht një individ me emocionet e veta, por së pari është një kryetar shteti mbi bazën e kuadrit kushtetues, veprova ndryshe. Kjo do të thotë se në rolin e tij të rëndësishëm në marrëdhëniet me ekzekutivin, të gjithë kostot politike për kandidaturat që vijnë, i merr Kryeministri. Referuar rastit konkret më lart, z.Halimi mori dekretin për të qenë ministër i Drejtësisë, pavarsisht se në të gjithë bindjen time, ai nuk meritonte të ishte ministër i Drejtësisë. Por këtu ndahen emocionet, qëndrimet personale, kalkulimet politike nga pozicionet kushtetuese dhe institucionale. Uroj që kjo marrëdhënie e paragjykuar diku me të drejtë dhe diku pa të drejtë, të shkojë në një fund normal, sepse nuk e kemi luksin që përveç krizës që është krijuar në institucionet e tjera, qoftë në diplomaci, qoftë në Gjykatën e Lartë, të vazhdojë në mënyrë të pakuptimtë kjo përplasje e kësaj natyre, që kur ndodh në pjesën më emblematike të shtetit, kjo krijon patjetër edhe mjaft emocione negative në shoqëri.
Drejtimi i presidentit të Republikës në Gjykatën Kushtetuese, çfarë pengon konkretisht? E pengon qeverinë apo parlamentin, që të votohen ndryshimet e qeverisë?
Nuk mund të ketë asnjë lloj veprimi në Parlament, pa firmën e Presidentit. Sa kohë Presidenti e ka dërguar në Gjykatën Kushtetuese, unë uroj dhe shpresoj që Gjykata Kushtetuese të futet në veprim menjëherë, por për shkak të asaj tradite që është krijuar, nuk ka patur arsye substanciale për të kërkuar interpretim për një gjë që tashmë është bërë rutinë në marrëdhëniet midis Ekzekutivit dhe Presidentit. Por këtu, me sa duket, prevalon mungesa e vullnetit politik brenda, sepse secila nga këto palë ka qëndrime politike. Unë e kuptoj sesi qeveria mund të ketë sjellje politike, por nuk kuptoj sesi Presidenti të ketë një sjellje me nuanca politike. Unë shpresoj që Presidenti të jetë mbi palët.
Sa është kjo e mundshme kur Presidenti zgjidhet me 71 vota?
Sigurisht që kjo nuk ma jep këtë siguri. Gjithmonë një President i zgjedhur me 71 vota, është një President apriori politik. Natyrisht, politika këtu ndjehet çdo ditë, emocionet e politikës i shohim çdo ditë në parlament, në rrugë, nëpër tribunat e partive politike, por këtu ajo që çalon më shumë është problemi i ndërtimit të një marrëdhënie funksionale institucionale. Që natyrisht fillon me piramidën, me kreun e shtetit, vazhdon me parlamentin, me qeverinë e kështu me radhë.
Ministrja për Marrëdhëniet me Parlamentin, Ermonela Felaj ka thënë që do kërkohet dhe shkarkimi i Presidentit? Si mund të arrihet? E shihni këtë si hakmarrje, apo ka vërtetë bazë ligjore për të kërkuar shkarkimin e Presidentit?
Unë nuk do të doja kurrsesi të bëhesha interpret i një pozicioni, aq më shumë i atij pozicioni që vjen nga zonja ministre Felaj. Sepse të gjithë përgjegjësinë e asaj deklarate, qoftë edhe për inkursionin politik që mund të marrë mazhoranca, ka të bëjë me ta, por pavarsisht nga kjo, nuk besoj se kjo është rruga. Sepse, e para e punës, duhet të gjejmë kohën për të bërë një deklaratë të tillë, në mënyrë që të mos jetë shumë paragjykuese për të mos e thelluar këtë lloj konflikti. Dhe e dyta, janë disa mekanizma shumë të ndërlikuar konstitucionalë, për të arritur dhe për të bërë shkarkimin; pra vetëm shkojmë duke rënduar klimën politike. Unë besoj se kjo është më e thjeshtë, në rast se nga palët, secili tërhiqet në pozicionin normal dhe mban qëndrimet e veta. Nuk kishte arsye, sipas meje, të ndërlikoheshin punët në këtë mënyrë. Në momentin kur ke rënë dakord të japësh dekretin e shkarkimit, do të thotë se ti e ke marrë në konsideratë një vullnet politik të kryeministrit dhe në të njëjtën kohë mund t’i kishe qëndruar edhe propozimit për ministrat e rinj. Dhe i takonte parlamentit të bënte pastaj votimin e tyre. S’marr përsipër të jem as kritikues dhe as analizues i punës së Presidentit aktual, është çështje e tij, por si një zë i lirë politik, por edhe si njeri që ka shërbyer për 5 vjet në Presidencë, ajo që mund të them është se, pavarësisht klimës së tensionuar që ka politika shqiptare dhe marrëdhëniet mes institucioneve, në fund fare, zëri i arsyes është zëri i implementuar në nenet e Kushtetutës.
I bie që derisa të flasë Gjykata Kushtetuese të mos kemi dy ministra në kabinet…
Unë besoj se kjo nuk e pengon qeverinë në funksionet e veta, sepse ka një rregull, që në rast se nuk vjen ministri i ri pasardhës, i vjetri ngelet në detyrë, apo funksionet delegohen tek të tjerët. Më e rëndësishme këtu është se shohim sa të vështira janë marrëdhëniet në Shqipëri, në institucionet e këtij vendi. E kam jo për individë, por për njerëzit në përgjithësi, kam përshtypjen se pozicionohen psikologjikisht sikur detyrat ligjore janë domeni i tyre personal. Ato duhet të kuptojnë se nuk janë në oborrin e shtëpisë së tyre, ato janë interpret i dokumenteve të shtetit, pa krijuar pengesa artificiale dhe tek e fundit, njëherë thash në katër vjet, çdo parti politike që merr pjesë në garë, aq më shumë çdo mazhorancë, provohet. E kam parë të panevojshme që kjo klimë të ndërlikohet edhe më shumë, duke përdorur qoftë edhe artifica.
U shprehët se një President i zgjedhur me 71 vota, është një president politik…
Ky është këndvështrimi im që nga dita kur është miratuar Kushtetuta dhe s’ka të bëjë me asnjë individ.
Një President apolitik mesa vota duhet të zgjidhej?
Në këndvështrimin tim, një president apolitik sui generis është një President i zgjedhur nga populli, që i dedikohet popullit dhe interesave të tij. Së dyti, një votim i cilësuar i cili merr më shumë vota se partia ku ai bën pjesë. Ka dhe shembuj, ndonëse Presidenti zgjidhet politikisht, ato vendosen në lartësinë e misionit të tyre kushtetues dhe japin të kuptojnë se, “sa kohë unë do të jem President, do të jem konform qëndrimeve të mia të panegociuara dhe të painfluencuar nga politika e ditës”. Pastaj, secili i bën vetë analizat, shqyrton profilet e njerëzve. Unë, sigurisht, nuk merrem me profile antropologjike të njerëzve, unë bëj analizën politike të gjërave dhe më vjen keq të them se standardi i marrëdhënieve midis institucioneve prej vitesh është një standard shumë i dobët dhe për fat të keq nuk po jep shanse përmirësimi. Sa vijnë dhe gjërat përkeqësohen.
A kemi ne, ndonjë precedent kur është kërkuar shkarkimi i Presidentit dhe si është vepruar?
Nuk kemi një rast, kemi patur vetëm deklarata politike të mazhorancave që gjithmonë kanë tentuar t’i japin tonin politik marëdhënieve me institucionet, por gjithçka është e sanksionuar në kushtetutë. Presidenti mund të shkarkohet numerikisht me 2/3 e votave në parlament dhe çështja nuk mbyllet këtu. Nga ky moment, vendimi i parlamentit i shkon për arsyetim final Gjykatës Kushtetuese. Është një detyrë e gjatë dhe është bërë e tillë për të garantuar funksionin e Presidentit. Por, cilido President duhet të jetë koshient se pavarësisht forcës që ka dhe pamundësinë e të tjerëve për ta shkarkuar, duhet patjetër të jetë në ekuilibër të plotë, në respektimin e institucioneve dhe palëve politike pavarësisht se kujt i takon.
Në një opinion tuajin duke vërejtur situatën politike, krizën politike, ndoshta edhe midis PS-LSI, mendoni se Presidenti ka gjetur momentin e duhur për t’iu kundërvënë Qeverisë?
Unë nuk aludoj. Në rast se do të isha thjesht me background politik, mund të kisha bërë ndonjë aludim. Fakti që shumë momente në këtë intervistë i kam ndarë si ish President më takon që të mos aludoj. Nuk kam dëshirë që të bëhem interpret i vullneteve apo intrigave politike. Ajo që unë shoh është kjo që, nuk ka nevojë që marrëdhëniet midis institucioneve të vishen me ngarkesë politike. Nuk është normale që të kemi sot një mungesë predispoziconi total për të zëvendësuar vendet vakante në Gjykatën e Lartë dhe një figurë po kaq të keqe jemi duke bërë edhe në linjën e diplomacisë. Ka mjaft rrëzime, kundërshtime, preferenca politike dhe ky është rezultat i mentalitetit që kanë partitë politike në përgjithësi, që duan të mos mendojnë për shtetin, për përfaqësimin serioz me figura të cilat t’i takojnë shtetit dhe jo partive politike. Kjo është arsyeja që në linjën e diplomacisë, ambasadorët të konsiderohen jo të qeverisë apo të partive politike, por të konsiderohen si ambasadorë të jashtëzakonshëm dhe fuqiplotë të Republikës së Shqipërisë. Të gjithë janë ambasadorë shteti dhe në rast se ne kërkojmë që të kapim politikisht drejtësinë, diplomacinë, institucionet e pavarura, atëherë do të vijë dita, sikurse po vjen, që në fillim ne do të gjykojmë se ky institucion i pavarur i takon kësaj partie politike dhe ky institucioni tjetër, kësaj partisë tjetër politike. E gatuar në këtë mënyrë, nuk ka shanse të mira që ne të dalim nga kjo lloj katrahure politike dhe institucionale ku partitë politike e kanë futur Shqipërinë. Në rast se nuk do të ketë një reagim, reflektim të njerëzve që sot kanë pushtet, firmë mbi dokumentet më të rëndësishme të shtetit, atëherë iu siguroj se ato suportet politike do të arrijnë të vegjetojnë, lulëzojnë dhe në shumë raste të mbyllin edhe problemet e tyre vetëm nëpërmjet kontrollit të institucioneve. Dhe kjo është totalisht e dënueshme sepse duke qene politika në këtë lloj konfliktualiteti, edhe njerëzit u mësuan duke konsumuar konflikte politike. Por problemi është se prej konflikteve politike nuk do të ketë investime në ekonomi, nuk mund të ketë institucione kredibël. Investitorët e huaj nuk vijnë në një vend ku konfliktualiteti nuk jep asnjë lloj garancie për paratë që ata hedhin. Dhe e gjitha kjo reflekton në ekonomi, reflekton në çështje të papunësisë dhe pastaj futemi në një rreth vicioz dhe eja e merre vesh se kush e ka fajin. E ka fajin politika, apo ai që voton politikanët, dhe njerëzit janë futur në këtë rreth vicioz, sot e votojnë, nesër e shajnë. Atë që e kanë sharë dje në të gjitha mënyrat, nesër shkojnë dhe e votojnë nesër. Këto janë defekte të mëdha jo thjesht të formimit politik të shoqërisë por edhe të sistemit që partitë politike e kontrollojnë në interes të tyre. Vetë e kanë gatuar, vetë le ta konsumojnë këtë çorbë. Historia është se kur çorba prishet, nuk e konsumojnë vetë por ua japin pikërisht atyre që s’kanë më se çfarë të hanë. Dhe kjo është shoqëria jonë, kjo është shumë e rëndë; gjëra kaq sipërfaqësore, kaq të thjeshta për t’u analizuar, në rast se ne do t’i çojmë në sensin për t’i ndërlikuar, atëherë këto duken qartë se i shërbejnë dikujt.
Tema Tv
