(Shënime për romanin “Muza e Haresë” të autores Goliarda Sapienzas)
Nga Agim Baçi
A mund të gjejmë lumturinë tonë pa qenë rob i asgjëje dhe askujt? A duhet të besojmë te ajo që na lëvrin në shpirt duke shpërfillur ndërkaq rrethanat dhe duke kërkuar vendin tonë ku mundet që të tregojmë gjithë ngjyrat e jetës sonë?
Shkrimtarja italiane Goliarda Sapienza na sjell Modestën, heroinën e një shekulli plot ndryshime, thuajse vetëm me një kusht: “Ajo duhet të njohë ngjyrat e jetës brenda saj pa u dorëzuar!” Pa mundur t’i shmangemi asaj ç’ka dihet sot për jetën e autores, duket se personazhi i Modestës mbart nota autobiografike. Një trill që, në fakt, nuk e shmang atë që Sapienza ka dashur të përçojë përmes triumfit të një femre, e cila duhet të gjejë rrugët për të njohur çdo grimcë të lëkurës së saj, por edhe të jetës pa iu dorëzuar frikës, e aq më pak poshtërimit. Ajo dashuron, flirton dhe guxon, ndaj ka arsye vetëm të jetojë. Modesta, siçilianja që përshkruan ndryshimet e një shekulli në shoqëri dhe politikë në Itali, nuk gjunjëzohet nga asgjë dhe na fton në një vallëzim të njohjes së vetvetes, duke parë botën sy më sy.
Kalimi nga habia për trupin në habinë për njohjen e njeriut dhe të botës përbën një metamorfozë që përshkruan njeriun me të gjitha ndjesitë që nuk duhet të shmangë. Modesta, “e rritur” në katër kapituj rrëfimi përmes marrëdhënieve me Beatriçen, Karminen, Karlon, Xhoisin, Ninën, Jakopon, Prandon, arrin të na plotësojë një pikturë gjigante marrëdhëniesh, ku më e veçanta mbetet gjithnjë vetëm një – s’jemi robër të askujt dhe për asgjë nuk ia vlen të dorëzohesh, deri sa të arrish t’i japësh një kuptim jetës tënde!
Refuzimi për shumë kohë i prozës së Goliarda Sapienzës nga kritika dhe botuesit italianë tregon një konfirmim i profanizimit të Goliardës, që dyshimit i dha statusin e përditshmërisë duke nxjerrë nga lumi i nëndheshëm të pathënat e shoqërisë. Sepse Modesta është një grafi që thotë shumë, që kërkon shumë për njeriun. Ka aty zhgënjime shoqërore, zhgënjime politike, ka thyerje dashurore, ka marrëdhënie të shumëdiskutueshme. Ka protestë dhe mahnitje për atë ç’ka mundet të arrijë njeriu drejt njohjes së vetvetes.
“…Modesta tregohej gjithnjë e vëmendshme për të përgjuar edhe gjurmën më të lehtë të buzëqeshjes apo trishtimit mbi fytyrën e dashur. Dhe çdo zell i saj, çdo gjest, çdo mendim, u përthithën në hetimin, në parashikimin e dëshirave, në dëbimin e dhembjes së fshehtë, që gjithnjë rrinte në beh e s’mësonte ta turbullonte atë fytyrë të shtrenjtë. Jo, Karmine, s’mjafton të kënaqesh vetëm veten tënde e pastaj të kalërosh i lirë nëpër zotërimet e tokave dhe të mendjes. Ajo fjalë, “dashuri”, ishte e pashmangshme dhe e prerë, si lindja dhe vdekja, ndaj duhej ta pranoje me ndërgjegje që s’dije pse ekzistonte, kur, si dhe ku ndodhte dhe drejt cilash brigje të bokërimta apo lëndina të blerta të shtynte. (Goliarda Sapienza, “Muza e haresë”, Pegi 2016, f. 394-395)
Libri është një himn për harenë që mund të arrijë njeriu, kur ka mundësi të besojë te vetvetja, kur arrin të shohë thellë brenda shpirtit të tij. Nuk mungon alternimi i imagjinatës dhe dialogut dramatik. Por, forca mbetet te monologu i brendshëm, tek ajo çfarë mbart Modesta në gjithë rritjen e saj, me përpjekjet për të njohur vetveten, për të pranuar atë ç’ka të tjerët e fshehin apo nuk e besojnë se mund t’ia arrijnë.
Modesta është njëkohësisht edhe një pikturë e thyerjes së disa caqeve, të cilat shpesh kemi nevojë t’i debatojmë, sepse janë brenda njeriut dhe kanë nevojë që shpesh të dalin në pah, të jenë përballë nesh. Modesta shpesh kalon brigjet e përditshmërisë, e ndoshta me provokimin e gjërave që shpesh qëndrojnë të pathëna, ose të ndrydhura nga gjykimet e kohës. Por jo, ajo tenton të ndërtojë lumin e vet, duke e dërguar të derdhet vetëm në detin e vetvetes.
Në ardhjen e kësaj vepre në shqip risi është shqipërimi që na ka propozuar përkthyesja Aida Baro, ku gjejmë regjistra të ndryshëm të gjuhës në përshtatje me stadet e rritjes së protagonistes dhe rrethanave. Një toskërishte gati naive që shoqëron fëmijërinë, vjen e shndërrohet në një gjuhë më të rafinuar, duke iu përshtatur filozofisë, së cilës i përgjigjet personazhi. Gjithashtu, Baro nuk ka nguruar që dialektin roman ta përshtatë me “të folmen tironse”, ç’ka i jep një ngrohtësi leximit, pasi lexuesi ndjehet pikërisht në atë lëkundjen gjuhësore që ndjen në jetë, kur ndryshon nga rrethanat dhe krahinat e ndryshme.
