shkruan Fahri Xharra
“Duke shkuar prej Tebës në Argos, thotë Straboni, në krahun e majtë është Tanagra dhe pranë rrugës, në të djathtë është Hyria.” (Tanagra, Naim Laçej, Historia e genit dhe e gjuhës).
Çka është dhe ku është Tanagra? Tanagra, është komunë në veri të Athinës, në Beotia. Qendra e e komunës është qyteti Skimatari, jo fort larg Tebes dhe i njohur në lashtësi për prodhimin e madh të figurinave të njohura si figurina Tanagra. Figurinat ishin nga llaçi i pjekur, bronzi dhe druri të prodhuara në sasi të madhe që nga shekulli IV para Krishtit.
Në “Grekët nuk e kanë origjinën nga grekët” (Frankfurter Algemanje Caitung” 2010 Andreas Kilb), Andreas Kilb sqaron se popull grek, të cilin e njohim sot, nuk është gjë tjetër veç asaj që lanë pas sllavët, frëngët kryqëzues, bullgarët, serbët, katalanasit, osmanët dhe shqiptarët. Madje, Klibi tenton të hetojë edhe psikologjikisht popullin grek, duke përfunduar se ndryshimi nga origjina zëvendësohet me solidarizimin e vazhdueshëm për t’u përballur me një armik të përbashkët. Ai thekson se një në çdo katër grekë, një është refugjat, kaq të tjerë kanë origjinë sllave, por të gjithë janë të bashkuar kundrejt armikut të përbashkët. Greqia ka qenë e pushtuar nga sllavët, të cilët u ndalën dhe u tërhoqën pasi ndeshën në rezistencën e fortë të shqiptarëve në Athinë që udhëhiqeshin nga Gjin Bue Shpata. Ajo ka qenë e pushtuar edhe nga bullgarët, kryqëzata frënge, katalanasit dhe në përfundim më 1450 nga Perandoria Osmane. Por, gjithnjë këta pushtues së Greqisë janë ndeshur me fiset shqiptare, të cilat jetonin që në lashtësi në Thesalisë, në Boeotia, Peloponez dhe ishujt e shumtë. Kjo vërtetohet edhe se shumica e kapedanëve të Kryengritjes së 1821 ishin të gjithë shqiptarë (arvanitasit) dhe për disa vite shqiptarët drejtuan Greqinë e Re në të gjitha fushat, kryetar shteti, kryeministra, akademikë e kështu me radhë.
Tanagra u quajt vendi në Beotia, ku u gjetën me mijëra figurina të ngjashme me ato të viteve 1870. Figurina të burrave, të fëmijëve, të artistëve, por pjesa më e madhe ishin “të tana gra”. Figurinat e Tanagrave shquhen me qëndrimin e tyre, të pushuara, të shlodhura dhe të mveshura me teshat e tyre që në përgjithësi janë nënrobat e holla, të cilat mvishen me mantila më të trashë të quajtura Himation (britishmuseum.org). Në kohën e punimit të figurinave ato ishin me ngjyra të gjalla dhe pëlhura e veshjeve ishte e përdredhur dhe e ngrehur, dhe i bënte ato të këndshme dhe u jepte theksin e posaçëm në formën e tyre.
A ishin mbretëresha apo gra të zakonshme? Për kë u bën ato? Duket se çdo figurinë e paraqet një domethënie në vete. Shumica e figurinave Tanagra që u gjetën nëpër varre mendohet të ishin ose dhuratë ndaj perëndive apo një rehati apo komfort për të vdekurit. Por edhe në varrezat e shenjta, figurina e gjetura duhej të ishin një adhurim për ata që ishin varrosur aty.
Siç e deklaron shkrimtari Niko Dhimu, grekët e sotëm nuk janë ata grekët e lashtë që pretendonte historiani gjerman në shekullin XVIII Johann Winckelmann, i cili krijoji vizionin se Greqia e lashtë është populluar nga njerëz të bukur, me flokë të verdhë e të gjatë, njerëz të zgjuar. Ky përfytyrim i Johann Winckelman në të vërtetë ka lidhje me ilirët, të cilët kishin këto karakteristika, pra, ata, grekët e lashtë kanë qenë ilirët dhe jo grekët e sotëm. Popullsive të Greqisë së shekullit XIX si shqiptarët, sllavët, turqit, hebrenjtë, arabët, vllahët ju imponua që të krijonin identitetin modern grek. Por, karakteristikat e këtyre racave nuk përputheshin me karakteristikat e grekëve të lashtë, përveç shqiptarëve, sepse është vërtetuar shkencërisht që ne rrjedhim nga ilirët (Arben Llalla).
Vendi i Hyrieve në Tanagra është i lidhur ngushtë nga mitologjia me vendlidjen e e njërit prej personazheve më interesante të saj. Por, çka përfaqësojnë këto gra në Tanagra? Autori Naim Laçej thotë se ato gra ishin ajka e Tanagra-s për nga pashia dhe bukuria dhe se në kushtet e një sistemi matriarkal ato i takojnë një “bërthame racore”.
Tanagra, veç në kohën e luftërave Medike ishte një qytet shumë i rëndësishëm dhe rreth vitit 800 para Krishtit quhej qytet. Ishte qendër themeluese e Ligës së Beotisë. Deri në shek e V para Krishtit Tangra bëhet një fuqi beotiane. Është e njohur Korina, poetesha më e madhe e kohës së përmendur. Beotianët ishin të njohur edhe si muzikantë të shkëlqyeshëm. Tanagra ishte e njohur edhe për luftën e gjelave. Tanagra ishte një udhëkryq tregtar gjatë periudhës klasike në mes të Athinës dhe Thebes.
“Në shumë raste, thoshte M. Rayet, shqiptarët nga fshatrat e varfëra të Skimatarit, Bracit, Litiadit dhe Staniatesit, fshatra këto të shtrira në një rreth 5 a 6 km rreth Tanagras, duke e punuar tokën e tyre dhe duke i punuar cungat e hardhive të rrushit rastësisht kishin gjetur varrezat që aq shumë kishin në vete vazo dhe figurina nga llaçi i pjekur, dhe vetëm rreth vitit 1872 filluan kërkimet pak a shumë të organizuara
Një grop profesional i quajtur Jorgos Anifantis (?) që e kishte zbrazur nekropolen e Thespit erdhi dhe e filloi eksplorimin e nekropolit të Tanagras. Aty, ai gjeti që varret ishin të dy llojeve: disa zgavra të thjeshta aty-këtu nëpër fusha të një epoke shumë arkaike dhe kishin vetëm vazo të ngjyrosura; dhe të tjerat varreza të rregulluara dhe në vijë të drejtë që kishin nga 3-4 a më shumë figurina në çdo varr. Kështu që së pari, skimatariotët e pastaj edhe të tjerët nga fshatrat tjera iu vërsulën kërkimeve shumë fitimprurëse. Muzeu i Luvrit në Paris ka më së shumti nga të gjithë muzetë e botës… Vendasit kishin numëruar që ishin hapur mbi tetë mijë varre plotë me figurina (ephodia.eu/ceramique_les_terres_cuites).
Po pse Tanagra është ende një fshetësi? Pse Tanagra mbetet ende një histori jo krejtësisht e zbuluar? (Tanagras : a mistery unveiled”, Kya Verhagen, University of Heigen 2012-2013).
