E vetmja gjë me vlerë e asaj biruce, diku në periferi të Durrësit, hapësirë që mund edhe ta quaje apartament, ishte porta e blinduar, dhuratë nga kushërinj të largët, që dukej se e mbronte bujtësen nga hajdutët “që donin t’i vidhnin kanoçet e mbledhura në kazanët e plehrave”, burimi kryesor ekonomik i Maria-Ermioni Popas, të mbijetuarës së fundit të familjes së famshme Popa, e cila duket se krahas humbjes së anëtarëve të tjerë të familjes së saj, kish humbur dhe paqen me veten. Më parë, kur nuk e kishte portën e blinduar, hajdutët i kishin vjedhur televizorin, dhuratë nga një parlamentare e Kuvendit të Shqipërisë.
Apartamenti kishte dhe një ballkon mbuluar me copëra kartoni e katramaje në mënyrë që të mos e shikonin nga jashtë, (jam femër, kupton…). Thënë ndryshe, ishte nga ato apartamente që të ngjallnin trishtim, ku mjerimi dhe zymtësia tejkalonte çdo lloj përfytyrimi. E papërfytyrueshme gjithashtu ishte indiferenca, harrimi dhe mospërfillja ndaj kësaj familjeje, që me gjestin kurajoz tronditi regjimin komunist. Në kushte të tejskajshme varfërie, aty ku ndër vite, që nga kthimi apo përzënia nga Italia (2001), ajo i kishte përcjellë për në banesën e fundit anëtarët e tjerë të familjes (me paratë e komunës).
Brenda atyre mureve veshur me rrjeta të shumta merimangash, për Konin (nofkë përkëdhelie, që nga fëmijëria, kur babai e krahasonte me konen e vogël, të shtëpisë) dukej sikur koha kishte mbetur në vend. E fundit, që “i kishte prerë krahët” ishte Irena Popa, vdekur ca muaj më parë. Vëllai i madh Nikolla kish vdekur në Itali, i cili sipas Konit “kish pëlcitur nga mërzia”. Fundi i palavdishëm ky i gjashtë heronjve, të cilët atë vit të vdekjes së Enver Hoxhës (1985), teksa i paraprinë pavetëdijshëm “pasojave të ardhshme” të shembjes së murit të Berlinit, hynë në Ambasadën italiane, duke kërkuar azil politik, ngjarje e pa precedent për krejt bllokun e ish-vendeve komuniste të Europës Lindore, që ngriti në këmbë diplomacinë ndërkombëtare, deri tek Organizata e Kombeve të Bashkuara. Biseda me Konin ishte më e lehtë seç e kisha parashikuar. Ajo e kishte kohën me tepri.
Fliste më shumë me gjeste, dhe herë pas here, si të desh të më tërhiqte vëmendjen më prekte në krah a më kapte dorën, dhe aty për aty e tërhiqte dorën, fundja si çdo femër e përkorë, dhe me ndrojtje më kërkonte ndjesë për gjestin e tepruar. Kuptova se ajo dinte ta fshihte ndrojtjen me dinjitet. Tek ajo tregonte herë qante, herë qeshte si fëmijë. Ishte 75 vjeçe, pëlqente më shumë jetën e vetmuar mbyllur në kthinën e saj, sesa jashtë “ku njerëzit nuk mendojnë veçse për të bërë keq”. Merrte një pension 6500 lekë në muaj dhe duket se kishte një mall të pashuar për të folur.
Çfarë bën gjithë ditën?
Rri, ulem te ky stoli, mbush shishet me ujë, se ikën uji…, fle, por fle pak se më ka ikur gjumi… E kam gjumin e lehtë, se po të fle thellë, kjo më ndodh rrallë, bie nga divani, se njeriu lëviz natën, pastaj divani siç e sheh, është i ngushtë dhe kur bie vras kokën në dysheme (më tregon shenjën e vrarë të kokës…).Prandaj kam vënë kartonët këtu poshtë. Po kam kohë që s’bie më, se siç të thashë, kam gjumë të lehtë, ose s’fle fare. Zgjohem dhe rri si kukuth, se s’kam çar shof, derisa të dalë dita. Është vërtet mrekulli që ikën nata dhe vjen dita, pastaj ikën prapë. Bah, si nuk harrohet një herë! Kur kisha televizor s’mërzitesha fare dhe kur s’flija. Me televizor njeriu nuk mërzitet kurrë.
Po çfarë do të shohësh në televizor?
Gjithçka, po veçanërisht më pëlqenin dy seriale, ai turk “Ertogryl”, dhe seriali indian “Kjo është dashuria”. Janë shumë prekës ata filma!!! Kurse tani…Lum ti që s’e ke provuar të rrish pa televizor. Tani zgjohem dhe mërzitem, ose mendoj.
Çfarë mendon?
Si çfarë mendoj, pak gjëra kam për të menduar… çfarë kam bërë, çfarë kemi bërë që na lanë kështu.
Kështu kush?
Të dyja palët, më së pari komunistët, sigurimi, ne s’kishim bërë asgjë, na persekutonin kot, s’mund ta imagjinoni sa kemi vuajtur…po fare kot…po dhe italianët, janë të poshtër, na kanë tërhequr zvarrë, duke na keqtrajtuar, sidomos komandanti i Digos, Rafaele. Në fakt ai bënte çar i thoshte administratorja e komunës, Zonja De Gasperis, një shtrigë e vërtetë. Ata nuk kishin asnjë të drejtë juridike, ne kishim statusin e azilantit politik nga Kombet e Bashkuara që na i kishte dhënë vetë Sekretari i Përgjithshëm De Kuelar…Veç për inat.
Pse ju kishte inat?
Nuk e di, pse ishim shqiptarë, pse nuk hanim ushqimet e tyre, veç pastave napolitane, ata janë mjeshtër për pasta….Por Digos, Digos ishin kriminelë, madje them se Digos italiane ka bërë binjakëzim me Shërbimin Sekret shqiptar vetëm e vetëm për të përdhosur shqiptarët…e kam fjalën ata pa faj. Unë di shumë për Italinë, por s’dua të flas, se po fola unë…
Çfarë ndodh?
Më mirë mos ta them..Kaq them, ata janë racistë, të pabesë, le që nuk dinë të flasin mirë italisht.
Si ka mundësi?
Ne mor zotëri, kemi mësuar italishten e civilizuar.. aty në Romë i hanin fjalët veç lëshonin ca si mo, çar t’ju them unë.., kështu janë, hipokritë, pa kulturë.
Po, më falni, diku kam lexuar se ju apo njëra prej motrave ra në dashuri, apo të themi krijoi një lloj simpatie me një polic italian, aty brenda ambasadës.
Jo, absolutisht jo, më duket se ashtu ka shkruar një libër një ish-ambasador, dhe ia ka futur kot, pse nuk na pyeti një herë neve ai, para se të shkruante libër…ne kishim moralin tonë, ishim me vëllezër, pse hymë ne, për dashuriçka…ne hymë për t’i shpëtuar persekutimit komunist…
Dakord, po pesë vjet me dëshirat, botën dhe ndjenjat tuaja…
Jo pra, jo, le që policët aty ishin çuna të rinj, ne hymë në një farë moshe. Me kalamaj do bija unë në dashuri.
Po në Itali, patët ndonjë lidhje…desha të them u shoqëruat me dikë?
Bah, ku na linin vëllezërit…pastaj, ishim shqiptarë, italianët nuk i duan shqiptarët…po dhe mosha jonë, ne ishim një farë moshe, italianët duan vajza të reja.
Kuptova…Me një fjalë, si mund ta përmblidhnit jetën aty brenda në ambasadë?
Më keq se ç‘e prisnim a shpresuar. N’atë fillim diçka na u duk sikur kapëm lumturinë, më pas jo… dhe na u bë si burg, u lodhëm së prituri lumturinë…erdhi një pikë kur na trajtuan si të çmendur, na sollën dhe një doktor psikiatër, zotni burrë. Ah, të kisha mundësi t’i dërgoja të falat e mia atij zotërie m’u sikur të kishte qenë napolitan.
Pse si janë napolitanët?
Napolitanët, janë ndryshe.
Si ndryshe?
Ata janë njerëz të mirë…
Pse?
Se ashtu i ka bërë perëndia, si pse? Unë besoj te të gjitha fetë, vetë jam ortodokse, por më pëlqejnë të gjitha fetë me Zot. Një herë që vëllain e madh Nikollën e përplasi motoçikleta, asnjë italian s’e ndihmoi për besë, ju gjend vetëm një napolitan…Edhe ambasadori italian, Kutillo, është burrë i mirë. E di pse?
Jo!
Se është napolitan.
Çfarë bënit 12 vjet në Itali?
Rrinim në shtëpi, shikonim televizor, vizitonim Romën, hanim akullore, po s’kishim dhe shumë para për të lëvizur…Një herë vizituam Napolin… Napolitanët janë galantuomini.
Kur u kthyet në Shqipëri?
Kur ju shporrën thuaj? Më 2001-n.
Çfarë morët me vete kur u kthyet?
Asgjë, veç rrobat e trupit, na lëshuan në Rinas si…si thes me patate.
Kush ju priti?
Askush,këtu nisën peripecitë e tjera më të mëdha, duhet të siguronim vetë ushqimin, atje të paktën na jepnin për të ngrënë, sado që njeriu nuk jeton për një kafshatë bukë, apo jo? Ne kemi shumë prona, se kemi qenë familje e njohur me ambasadorë, ministra…s’kemi marrë asgjë.
Me çfarë jetoni?
Me kanoçet, kur kisha dhe Irenën, mblidhnim më shumë, asaj s’ia hante qeni shkopin, kurse tani, më zënë kazanët, më shohin të moshuar, edhe fuqi s’kam më. Ka dhe një qendër sociale ku më japin për të ngrënë një vakt. Jo se e bëj veten për një kafshatë bukë, por dhe ata, ja ku po ta them, më duket se ata na hanë ushqimin…as për një fëmijë nuk mjafton…po unë nuk ha shumë…më ka mbytë mërzia dhe njeriu prej trishtimit i ikën dhe uria, apo jo? E kam gabim?
Jo, këtë mendim kam dhe unë… Shkon te fqinjët për të parë televizor?
Nuk më duan, nuk më do më njeri, ose bëhen dhe xhelozë me mua.
Pse?
S’më afrojnë, mbase kanë inat se mua më ka ardhur vetura e Ambasadës Amerikane te dera kur më ftoi ambasadori amerikan, Donald Lu, për një kafe, zotni burrë ambasadori Lu. Edhe ambasadori Kutiljo është zotni, por ambasadori Lu më dha dhe ca lekë, dhe ato kohë nuk dola as të mbledh kanoçe. Po lekët mbarojnë…apo jo? Kur u kujtova unë prapë për kanoçe, m’i kishin zënë gjithë kazanët. Nuk është si më parë, kur secili kishte kazanët e vet, tashti s’e merr më vesh dreqi të birin, s’do t’ia dijë njeri, kush mundet t’i kapë i pari… Unë jam e moshuar dhe me zor kap ndonjë…Ja ku i kam thasët me kanoçe. Po derën e shtëpisë, portën e kam të fortë dhe s’guxon kush të m’i vjedhë kanoçet..
Po si rri brenda fare vetëm?
Ku të shkoj?! Që kur më la dhe Irena, flas me macet, a me qentë, veçse më ngordhin shpejt, po mbase ngaqë dhe s’kam me çfarë t’i ushqej. Sapo më ngordh ndonjëra unë e zëvendësoj me një të re, ka plot rrugëve. Kjo më ngushëllon dhe rri pres kot.
Kë pret…?
Si kë pres?
Desha të them çfarë pret më në këtë jetë?
Koni (zë e qan): Nuk e di, të kisha mundësi të vizitoj dhe një herë varrin e Nikollës, në Romë, e varrosëm me paratë e komunës, kurrkush s’na erdhi në varrim, dhe…dhe të kem një televizor, edhe i vogël të jetë, të shikoj serialet në televizor, kanë shumë dashuri dhe ngrohtësi…
Mediat e huaja për familjen Popa
1985, Gazeta “La Republica”: “Shqipëria e vogël i bie fort me grusht tavolinës së bisedimeve propozuar nga Farnezina… Italia e madhe nuk duhet absolutisht të tolerojë fudullëkun e komunistëve shqiptarë kundrejt lirimit të familjes Popa. Duket se Italia është e gatshme ta shndërrojë flamurin e të drejtave të njeriut në një pecetë për të pastruar duart nga kjo çështje”.
1986, Mirko Tremalia, Senator i Parlamentit italian: “Pse qeveria italiane nuk po reagon përballë terrorit barbar të autoriteteve komuniste? Çdo vonesë e juaja në lidhje me lirimin e familjes Popa është një fyerje ndaj të drejtave të njeriut”.
1986, Giuglio Andreoti, Presidenti i Parlamentit italian: “Por në fund të fundit nuk po na kërkon azil Sollxhenicini, apo Sakarovi…”
1986, Betino Kraksi, Presidenti i Këshillit të ministrave: “Ne jemi për një zgjidhje paqësore për krizën e krijuar nga familja Popa”.
1989, Gianni de Michelis, ministri i Jashtëm italian, diskutim në Kombet e Bashkuara: “Duke liruar familjen Popa, Shqipëria mund të na japë një sinjal që ajo është vërtet një vend demokratik që respekton të drejtat e njeriut”.
1990, Peres de Quelar, Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, aeroporti i Romës: “Lirimi i familjes Popa është çështje orësh…”
2001, Gazeta “Corriere della sera”: “Një familje refugjatësh shqiptarë në kushte të rënda shëndetësore u nxor jashtë me forcë nga forcat e rendit nga një apartament i ndihmës sociale në rrugën “1 Giustiniana”, në periferi të Romës. Ky fakt u denoncua nga shoqata kulturore “Giuseppe Dossetti-i valori”.
Familja jetonte në atë apartament që prej vitit 1989, pas kërkesës së Ministrisë së Jashtme ndaj Komunës së Romës, e cila u njohu atyre statusin e refugjatit politik nga regjimi i mëparshëm diktatorial shqiptar. Në veçanti ndaj disa anëtarëve të familjes Popa policia ka ushtruar një sjellje tepër brutale duke përdorur deri dhe injeksione qetësuese për të fashitur çdo lloj rezistence gjatë nxjerrjes së tyre jashtë apartamentit, madje pa arritur që ata të merrnin me vete dhe sendet e tyre personale”.
Gjatë këtyre dymbëdhjetë vjetëve askush nuk ka menduar për t’i dhënë familjes Popa ndonjë zgjidhje të përshtatshme: asnjë banesë alternative, asnjë ndërmjetësim ndërkulturor, asnjë mbështetje nga shërbimet sociale-territoriale”. Ajo pra që në fundin e viteve ‘80 ishte “një problematikë e karakterit politik e social papritmas u shndërrua në një problem të rëndomtë të rendit publik”. Shoqata i ka kërkuar kryebashkiakut Walter Veltronit “të hapë një hetim të brendshëm për të verifikuar nëse gjatë kësaj historie janë kryer shkelje eventuale të të drejtave të njeriut”.
/Panorama/
