Nga Artan Gjyzel Hasani
nga rrëfimi i tim eti…
Nuk e mësova kurrë sa nga se vdiq im atë. Thanë që u vra nga grekët e Zervës.. Kishin vrarë pothuajse të gjithë burrat e fshatit. Kishin shpëtuar vetëm gratë, fëmijët dhe pleqtë. Na përzunë nga Paramithia. Pas tri ditë ecje të përgjakur drejt Shqipërisë na grumbulluan të gjithëve në një fushë të rrethuar me tela me gjëmba e me ushtarë diku pranë Rrogozhinës.
Pas disa muajve, në një ditë plot shi dhe vetëtima ime më më braktisi në duart e një ungji të tim eti, një plak i drobitur dhe i sëmurë. E kujtoj se si e përlotur më kish puthur fort dhe pastaj me nxitim e pa e kthyer kokën pas ish futur në një makinë ushtarake që po priste te dera e kampit.
“Ma’…Ma…’”, por Ma-ja nuk e dëgjoi dot thirrjen time. E ndoqa me vrap makinën, por te porta e kampit më ndaloi zëri i frikshëm i rojes. Ndërsa po qaja ungji plak ish përpjekur të më shpjegonte se nëna ishte martuar me një gjykatës të rëndësishëm dhe se shumë shpejt do vinte të më merrte edhe mua. Unë nuk e dija kuptimin e fjalës “gjykatës”, por ç’rëndësi kishte për mua ajo fjalë përderisa nëna do vinte të më merrte edhe mua më vonë…. Pak javë më pas plaku i shkretë vdiq. Kisha mbetur fillikat në botë. Isha 6 vjeç.
Më çuan në Jetimoren e Elbasanit. Të dielave na vishnin me rrobat më të mira dhe na nxirrnin në verandën e ndërtesës së vjetër dy katëshe, e cila ndahej nga rruga me anë të një gardhi kangjellash si dhe nga një sërë hurmash. Pas kangjellave çdo të dielë grumbulloheshin njerëz të panjohur të qytetit, më së shumti gra. Pasi qëndronin për disa çaste duke na vëzhguar ato diçka flisnin me kujdestaren e Jetimores, e cila pasi shkëmbente disa letra dhe pasi verifikonte dokumentat e tyre thërriste emrat e atyre që ishin përzgjedhur nga të panjohurit.
Ishte bamirësia e të dielës. Zakonisht një familje merrte një jetim, por kishte edhe raste kur merrnin disa. E diela ishte e veçantë sepse na jepej mundësia që të kalonim disa orë në një ambient familjar, në një familje. Më saktë ishin ato të diela që na mësonin idenë e familjes. Por orët e së dielës kalonin më shpejt se çdo orë tjetër e javës dhe kështu në mbrëmje në orën e caktuar na kthenin përsëri në Jetimore, ku kujdestarja e natës na merrte në dorëzim dhe pasi na pyeste nëse ishim kënaqur na çonte drejt kapanonit ku flinim.
Por rrallë qëllonte që të gjithë fëmijët e verandës të shijonin të dielën. Numri i jetimëve ishtë gjithnjë më i madh se numri i të panjohurve jashtë kangjellave. Zakonisht mua më merrnin, por kishte edhe raste kur jashtë kangjellave nuk dukej më këmbë njeriu, dhe kujdestarja vinte te ne “të mbeturit bosh” dhe me një zë ngushëllues na pëshpëriste”S’ka gjë…Herën tjetër me siguri do jetë rradha juaj. Jam e sigurtë që herën tjetër dikush do vijë t’ju marrë.”
Atë natë nuk na zinte gjumi në pritje për kthimin e shokëve fatlumë. Me kokat mbuluar nën batanije ëndërronim sa sa mirë do ia kishin kaluar ata. Dhe vërtet gjëja e parë që bënin ata me t’u rikthyer në darkë ishte të na tregonin se kishin qenë në një shtëpi pe vërteti, në një shtëpi ku kishte një baba dhe një nënë që ish kujdesur gjatë tërë ditës për çdo dëshirë të tyre si t’i kishin fëmijët e vet… Dhe sidomos gjellërat e shkëlqyera aromëmira, pjatat e bukura dhe zbukurimet nëpër mure. Në disa shtëpi vinin të luhej muzikë në ndonjë gramafon të vjetër “Record” dhe të gjithë vallzonin.
Shpesh në ato shtëpi kishte edhe gjyshe dhe ato e kishin të gjitha prehërin njëlloj të ngrohtë…
Gjatë ditëve të javës përtej kangjellave të zinte syri jo shumë njerëz, por tek tuk ndonjë grua. Kur gruaja qëndronte më shumë se zakonisht duke vështruar mes kangjellave fëmijët që loznin në oborrin e vogël dhe në verandë, vinte një çast kur edhe fëmijët e linin lojën dhe fillonin të shihnin me kërshëri gruan e panjohur përtej kangjellave.
Nga historitë e jetimëve më të mëdhenj se ne në moshë kishim dëgjuar që nganjëhere përtej kangjellave vinin nënat e vërteta të cilat fshehurazi kërkonin me sy mes grupit kokëqethur të vogëlushëve fëmijën e tyre. Ishte ai çast kur edhe fëmijët fillonin vramendjen se nëna e kujt mund të ishte ajo grua. Kur gruaja rastiste të ishte e bukur interesi i fëmijëve ishte sigurisht më i madh se zakonisht. E kush nga ne nuk do donte që ajo grua e bukur të kish qenë nëna e tij? Në mitologjinë e jetimëve nëna është përherë e bukur.
Unë nuk dilja kurrë në verandë gjatë javës për të parë gratë e panjohura. Do doja të mos e kisha njohur më parë nënën time dhe kështu do mundja edhe unë që të kisha të drejtën e shpresës, të drejtën për të ëndërruar dhe besuar se ajo grua e panjohur përtej kangjellave, ajo grua me flokët e fshehur nën atë shall të zi dhe me sytë e maskuar pas syzeve të errëta mund të ishte nëna ime.
Fëmijët i përfshinte një gjallëri e pazakontë teksa secili përfytyronte momentin kur gruaja përtej kangjellave do të thërriste emrin e tij dhe vogëlushi do ikte përgjithmonë nga ajo portë e hekurt për të mos u kthyer më aty…Në ato 5 vjet vetëm dy herë kish ndodhur kjo gjë, por megjithatë të gjithë shpresonin se një ditë ajo mund të ndodhte prapë…
Por fatkeqësisht unë e njihja nënën time, akoma ia mbaja mend tiparet e fytyrës dhe flokët e dendur… zërin…të qeshurën…ecjen elegante…vështrimin e butë të syve të kaltër…
E njihja dhe…nuk prisja.
* * *
përsëri nga rrëfimi i tim eti:
Një ditë prej ditësh kur sapo kisha kaluar të pesëdhjetat troket dera. Pas saj qëndronte një grua e moshuar, flokëthinjur.
“Mirëdita, zonjë!
Mirëdita…Kë kërkoni?
Unë kërkoj…Të kërkoj ty…
Po urdhëroni…flisni…
Unë jam nëna jote…
Nëna ime? Po unë s’kam nënë. Nëna ime vdiq atë ditë kur më la në mes të fushës së përbaltur, mes rrufeve dhe vetëtimave… Ku ishe ti nënë kaq vjet? Ku…? 45 vjet…”
U ktheva në dhomë dhe ju më pyetët se kush ishte në derë.
“Askush nuk ishte”, u përgjigja unë dhe nuk u thashë që ishte nëna ime…
* * *
rrëfimi im:
“Nuk ka shpëtim…kanceri ka avancuar shumë dhe mushkëritë e tij janë bërë copë copë…nuk e kalon dot muajin”. Mjekët i kishin hequr çdo shpresë tim eti. Kështu mes dhimbjesh arritën ditët e fundit të jetës së tij.
Më thërret pranë dhe me zërin që mezi i dëgjohej më pëshpëriti: “ Bir, kam një porosi …Dua të ma kryesh…Shko në qytetin K dhe…”
Heshti, u kollit fort dhe në fytyrën e tij të zbehtë nga sëmundja dallova një tis të trëndafiltë. Dukej se hezitonte të fliste…
Por pas një grime dhe me sforco të madhe vazhdoi:” Shko në qytetin K dhe gjej nënën time! Nuk ia mbaj mend mbiemrin e burrit, por kërkoje me emrin e saj në lagjen e vjetër. Duhet ta njohin se i shoqi ka qenë gjykatës me emër të dëgjuar për shumë vitë me rradhë…më duket se ka pasur 4 fëmijë me të dhe ata janë mjekë e inxhinierë të njohur në atë qytet…Gjeje dhe i thuaj që unë jam i sëmurë…shumë i sëmurë…Ndoshta vjen…”.
Këtu iu këput zëri, ndërsa djersë të ftohta i mbuluan fytyrën dhe kaçurrelat e thinjura. Pas 2 orësh isha në K dhe shkova drejt e te lagja e vjetër e qytetit. I rashë vërdallë qytetit. Ku nuk pyeta për emrin e saj, por a ishte e mundur vallë në ato vite të tranzicionit, ku qytetet bashkë me popullatën e tyre ishin shpërfytyruar, të gjindej një grua e moshuar të cilës i dija vetëm emrin?
Diku më thanë që e njihnin, por kish vdekur pak vite më parë. Diku tjetër më thanë që jetonte në Itali te nipat e saj. Por shumica ngrinin supet kur unë thoja emrin e saj… Në mbrëmje vonë u ktheva i rraskapitur në shtëpi.
U afrova pranë shtratit të tim eti dhe ia bëra me shënjë mohuese që nuk kisha gjetur asgjë në K…Mblodhi pak buzët në shenjë zhgënjimi dhe nuk nxorri zë. Të nesërmen në mëngjes dha shpirt.
(nga vellimi me tregime “Rutina perfekte” titulli original “Gruaja përtej kangjellave”)
