Nga Ilir Seci
Prej fëminisë e kujtoj këtë Ditë të Bekueme që mezi e pritnim me ardhë në vendlindjen teme, në Markaj. Mezi e pritnim të tanë, jo vetëm na, por edhe kudo tjetër në Malësi të Gjakovës. Lajmëset e para të kësaj dite ishin lule kokërrdhoket, (xhirrokullat), lulet e shpresës që dalin menjiherë sa shkrin bora. Nuk kishte pamje ma të andshme se sythet e Lule Kokërrdhokeve që bulëzonin në tokën e porsazgjueme nga letargjia dimnore. Disa Lule prej parumit e shendit të stinës së re baheshin guximtare e nxirrnin sythet mbi borë. A nuk asht thanë se bota asht e atyne që guxojnë!?
Ashtu e merrnin kumtin e pranverës çdo vjetë… lule kokërdhoket ishin lajmëset e saj! Nji ditë para Ditës së Verës krejt rinia baheshin bashkë e mblidhnin dëllinja nëpër logje e shpatije, për me ba Zjermin e Madh të Verës. Dëllinjat e mbledhuna i banim grumbull duke formue nii si mullar me to. Mullarit me dëllinjat e mbledhuna, u vinim flaken mbasi errej nata. Rreth zjermit nisnin kangët e vallet, bahej garë kush kalërcente mbi flakë tue u hedhë sa ma nelt që ishte e mujtun. Si puna jonë ndizej zjerm edhe në anë tjera të Malësisë. Çdo katund mundohej me ndezë zjermin ma të madh. Na si konkurrentë kishim katundet përballë nesh Luzhën, Llugajt, Rrogamin, tue u mate se kush e ndezte zjarrin me flakën ma të lartë. Sa herë na është shterrë zani tue vikatë e tue këndu.
Ma vonë, kur u rrita lexova At Bernardin Palajn që e përshkruente këtë si një traditë shumë të lashtë. Përshkrimi i festës së Ditës së Verës në Nikaj-Mërtur asht thjesht magjik: “Shtëpi më shtëpi në ditët e veravet, pjesëtarët e familjes bashkoheshin rreth zjarrit për me lidhë shtrigat, mgjillcat, llungjat, rrollcat e të gjitha shtazët dëmtuese: gjarprin mos t’i nxajë, lepurin mos t’u hajë loknat e bathën, e shpendin emën për emën e krimbat e tokës mos t’u mbajnë dam ndër ara. Tri ditë përpara veravet duhet me mshefë shoshat, sitat, furkat e me çartë krojet, në mënyrë që mos me i pamë këto sende asnjë rob i shtëpisë, pse për ndryshej nuk lidhet gja. Këto ditët e veravet bijnë gjithmonë ndër ditët e para të Marsit. Mbas darkë, të gjithë pjesëtarët e shtëpisë bashkohen rreth zjarmit. I zoti i shtëpisë merr një pe të zi leshi, e lidhë për vergue një nyje e thotë këto fjalë. Lidhe Zot nata e mojt e dita e verave! Unë pak e Zoti shum! Po lidhim shtringat. Kështu përsërit këtë veprim për secilin shpirt damtues, sëmundje, krimba e kodra që don me lidhë…”
