Nga Alba Haruni
Kur diplomati dhe avokati britanik Herbert, denonconte masakrat në Çamërinë e vitit 1913 dhe akuzonte Venizellos
Aubrey Herbert, 1880-1923, ishte djali i dytë i një fisniku anglez, me detyrë në shërbimin diplomatik britanik, si dhe për dymbëdhjetë vjet anëtar konservator i Parlamentit anglez. Fill pas vdekjes së parakohshme të tij u shkrua:
“Shqipëria e sotme është në masë të madhe, krijim i përpjekjeve të Aubrey Herbert.”
Madje, Herbert mund të quhet “miku më i madh i Shqipërisë” në botën politike anglishtfolëse. Prania e një avokati energjik si Aubrey Herbert në jetën politike britanike të asaj kohe, përbënte mbështetje për kombëtarizmin shqiptar, pasi duhet theksuar që Britania e Madhe kishte pak interes të drejtpërdrejtë në Ballkanin Perëndimor. Në Angli ishte bërë ide fikse se virtyti kryesor i popujve lindorë qëndron tek rebelimi. Megjithë persekutimet që i kishin bërë njëri-tjetrit që nga vrasja e deri tek helmimi, ata mbeteshin heronj. Për gratë dhe burrat anglezë që njohën Shqipërinë, apatia me të cilën pranohet e vërteta mizore, është gati e pabesueshme. Publiku i fut në një thes të gjithë popujt e Ballkanit dhe nuk do t’ja dijë cili është viktima apo vrasësi. Shtetet e Ballkanit përfituan nga dobësimi i Perandorisë Osmane dhe rendën të kënaqin epshet e tyre me territoret e Shqipërisë, ndonëse i kishin premtuar miqësi dhe ndihmë mes tyre. Ky copëtim nuk u mirëprit nga fuqitë e Europës, megjithëse dy prej tyre ishin të interesuara, por jo në këtë masë. Për rrjedhojë u krijua shteti shqiptar, kufijtë e të cilit nuk u përcaktuan si duhej, sidoqoftë pa kufinj nuk e lanë. Ndër shumë gjëra të dyshimta, një gjë ishte e sigurtë: Britania e Madhe nuk do merrte pjesë me vetedije në ndonjë pazar, pasojat e të cilit do dërgonin drejt vdekjes një popull. Pretendimet e Herbertit nuk kaluan pa kundërshtime nga shypi i kohës ne Londër:
“The Morning Post”, në 24 tetor, 1913, Londër shkruan:
“Po kështu, zoti Herbert ka deklaruar mëse një herë se grekët në Epir kanë qenë fajtorë për masakra të shëmtuara, ku disa prej viktimave, kanë qenë gra. E ftojmë atë, të na tregojë vendet dhe datat e këtyre të ashtuquaturave masakra. Në kushtet e mohimit absolut që i është bërë vrasjes së pabesë të 72 krerëve të parisë në Epir nga grekët, ftojmë zotin Herbert, i cili na e risolli në vëmendje që të na japë emrat e disa prej viktimave. Në çfarë rrethanash ndodhën masakrat? Cilat trupa greke u përfshinë në këtë veprim misterioz?” (Dr. Burrows dhe Z. Reeves)
Pasi lexoi letën e korrespondetëve të gazetës, Herbert u përgjigj me një artikull botuar më 5 nëntor, 1913 në “ The Morning Post”, ku ndër të tjera ai shkruan:
“ Korrespondetët tuaj deklarojnë se ministri grek në Londër dhe Venizellos e kanë mohuar kategorikisht vrasjen e 72 anëtarëve të parisë shqiptare. Unë nuk kam dijeni për ndonjë rast, ku krimet e shëmtuara në Ballkan, të mos jenë mohuar me indinjatë nga udhëheqësit e kombeve në fjalë… Kur ka qenë e mundur, në disa raste u kam dhënë të drejtë grekëve të dyshojnë lidhur me vërtetësinë e ndonjë pohimi. Duke kërkuar shifra, korrespondentët tuaj i bëjnë një shërbim të keq kombit që mbrojnë. Unë nuk i kam emrat, por do ishte mirë që këta emra t’i nxirrte vetë Venizellosi…”
Shumë u munduan të mohonin vërtetësinë e pohimeve të Herbertit, duke ndaluar dhe publikimin e tyre dhe duke i quajtur “shpifje qesharake”. Por, Herbert nuk u ndal në gjetjen dhe publikimin e të dhënave duke demaskuar burimet e informacionit filo-helen, sipas të cilave “Epiri është i vetmi qiell i lumturisë dhe e vetmja pre territoriale në Ballkan, ku çdo gjë shkon vaj”.
Herbert ndërkohë deklaron: “Shqiptarët kanë pësuar më shumë dhe kanë bërë më pak se çdo popull. Ata kanë pësuar më së shumti, sepse “çlirimtarët” e Ballkanit kanë marrë trojet më të mira të tyre, spese ata ishin të dobët dhe të dërrmuar.”
E më pas Hebert publikoi emrat e shqiptarë të vrarë në territorin e Çamërisë.
Lista e Aubrey Herbert:
Nikolorica, kaza e Margaritit – Refat Tahiri, Hajri Mezani, Halim Abdurahmani, Halim Jahja, Muho Dauli (Dauti) dhe tre emra të tjerë që nuk dihen me saktësi.
Rizanjë (Margelec ose Margëlliç) – Nustret Bajrami, Murat Tahia, Jusuf Bajrami, Shuaip Eshrefi, Ramadan Ademi
Drames (Margëlliç) – Abedin Ahmeti, Fejzi Nazeri, Dalian Binushi, Duce Malushi, Refat Haxhia, Adem Sherifi, Islam Qemali, Sinan Brahimi, Tahir Hajrullahu, Hysen Latifi, Muho Sherifi, Resul Hyseni, Osman Mustafa
Grikë (Margëlliç)- Nelo Meleqi, Selim Yzeiri
Petruica (Paramithi) – Musa Nazifi
Kariqan (Margëlliç) – Mehmet Elmazi, Maliq Zekeria, Shuaip Mehmeti, Abdul Mustafa
Vratilë (Margëlliç) – Dalip Mehmeti, Veisel Rexhepi, Brahim Myftari
ShënMërizë (Margëlliç) – Sadush Ajdini, Maksut Muharremi, Adem Mehmeti, Kasem Osmani, Abedin Rakipi
Mininë (Paramithi) – Malo Kasemi, Beqir Kasemi, Nush Muho, Agako Nushi, Reshit Hyseni, Mehmet Ademi, Alt Nushi, Veli Murati, Iljaz Ismaili, Brahim Mahmuti, Abedin Rexho, Adem Agoko
Nihor (Paramithi) – Rexhep Kasemi, Mehmet Saliko, Duro Brahimi, Bejas Nure, Nexhip Brahimi, Shaqir Salimi, Nustret Nushi, Hysen Selimi, Iljaz Hajrullahu, Harun Ahmeti, Adem Hajrullahu
Skupicë (Paramithi) – Nuredin Ali Kushe, Rexhep Selimi, Bajram Aliu, Murat Haruni, Tahir Selimi.
Këto shkrime ndihmuan në mprehjen e politikës së grupeve Ballkanike të trysnisë në Londër. Vetë Herbert, u përfshi në mënyrë të palodhur në manovrat politike në Shqipëri.
Aubrey Herbert ishte njeri me humor therrës, perceptues i politikës, gjykues i palëkundur moral, cilësi që e bënë atë udhërrëfyes të përkushtuar dhe dëshmitar të rëndësishëm të një epoke vendimtare në historinë e trojeve shqiptare.
