Nga Ervin Hatibi*
Qyteti është ajo gjë, e cila ndriçon natën. Qyteti është planeti, drejt të cilit rendin me afsh të futen meteorët e veturave a kamionëve ku dëgjohet një radio e mirë, qyteti është dielli i natës, rreth të cilit rrotullohen e presin larg fshatrat si mëtonjësit rreth Penelopës, rreth qytetit digjen (për të) vetmitare pikat e karburantit apo reklamat me neon e me fjalë që kushdo i kupton. Qyteti është ajo gjë që na duhet për të shpuar natën e për të dalë tek drita artificiale e jetës bashkë; qyteti është ajo gjë që na duhet kryesisht kur erret, qyteti është macja vanitoze e prehrit e ndërkaq qeni rojtar vrasës me pagesë i pragut i kalon në dispozicion evolucionit, qyteti është të prishësh muret e larta e të trasha rrethuese e të ndërtosh me gurët e tyre stola për të fejuarit në parqe apo piedestale për monumentet e heronjve a poetëve që vdiqën për të mbrojtur qytetin. Qyteti na duhet që të organizojmë vetmitë në njëmandala urbanistike ndër-besimi.
Autori i këtyre rreshtave është njëri prej atyre ish-qytetarëve të ndershëm të Tiranës, i cili e përjeton katundarizimin e pandalshëm të qytetit të vet në një formë të qetë traumatike. Thjesht qëndron mbyllur në shtëpi, duke mbajtur njëkohësisht hapur televizorin, radion dhe revistën e radhës on line për të simuluar rreth vetes qytetin. Autori i këtyre rreshtave gjen një mijë e një arsye për të mos dalë në një territor përjashtues që deri dje me të drejtë quhej Tiranë, një territor i minuar ku ndërtesat dhe trafiku duket sikur kanë kërkuar strehim politik në një oborr ambasade, dhe kacafyten me njëra-tjetrën për një pëllëmbë vend. Ritmi i jetës në këtë territor tashmë përcaktohet nga vetmia e njeriut, i cili e ka ndërtuar kullën pa ndonjë arsye të dukshme veç hallit dhe interesit në gërxhin oportun duke injoruar për vdekje praninë e të tjerëve. Si në fshat njerëzia i hedhin nga penxherja e kullës plehërat ku të duan, duke harruar se kur i hidhnin në bahçe ashtu lëkurat e fikut apo duqet pa filtër të cigareve, kalbeshin në dhe për një javë, e shishet e qeset e plastikës apo ambalazhet me llak nuk i tret dot betoni i trotuarit… Njerëzit kanë mbartur fshatin me vete në një mentalitet plot male e gremina që ua ndalojnë përfytyrimin dhe i izolojnë nga përjetimi i tjetrit si i njëjtë. Jo vetëm konfliktualiteti urbanistik, i cili konsumon përditë të ardhmen, e jo thjesht nerva, para e viktima, edhe arroganca gjuhësore vërtitet mbi kokat e të gjithëve si shenjë fizike e mungesës së qytetit. Tamam si në një kulturë rurale nomade, gjuha e shpallur, si ajo në media, ashtu në tabela, dokumente zyrtare e regjistrime të tjera funksionale të fjalës në publik, rrezaton një stad oral. Përbuzja e semaforëve gramatikë dhe normëzimi i zhargonit, dialektalizmat (me motive ideologjike apo analfabetike), iniciativa e lirë dhe liberalizimi i skajshëm në importin e termave janë pjesa tjetër e peisazhit pseudourban shqiptar, e cila na ndjek nga pas edhe kur flemë, edhe kur vdesim. Nëse për të shkoklavitur kolazhin urban, Merz-in pervers të pallateve mbi pallate e të rrugëve pa rrugë në Tiranë, do na mjaftonte… ta braktisnim këtë qytet për ta rithemeluar diku tjetër, Merz-it dadaist të gjuhës që po përdhoset përditë, nuk e di se sa kohë do të na duhet t’ia dalim për ta qëruar e selitur nga e para. Bërja e qyteteve dhe gjuhëve (me shkronjë të madhe-kapitale) ka nevojë për një dorë të vetme dhe autoritare, kurse shqiptarët të vetmet fusha ku kanë vendosur ta zbatojnë me themel liberalizmin, demokracinë janë gjuha dhe urbanistika.
Gjithsesi, të shtunën që kaloi, në të rënë të muzgut, mora rrugën nga Tirana për në Durrës, në një premtim për të gjetur qytet. Ishte premtimi i poetit Arian Leka që organizonte një mbrëmje leximesh poezie nën muret e vjetra të kalasë pranë portit të Durrësit. Ashtu si të pasurit që ia lejojnë vetes të dekorojnë shtëpitë e tyre me antikuariate, dhe sa më të vjetra ato aq më të pasur ata, po aq edhe qytete të tilla fisnikërohen nga prania e monumenteve të lashtësisë. Dhe mbase qytetari është ai që personifikohet në qytetin, dhe e mbart në ndërgjegje vetvetiu një pasuri, një vlerë apo edhe një sherr të qytetit të tij. Në një kënd të shëtitores tradicionale të qytetarisë durrsake, midis përmendores kushtuar heroit të rezistencës dhe avllisë antike të kalasë, krejt përbri varganit ritual të mbrëmjes durrsake me këmbësorë që shijojnë ecejaken me nge buzë detit, ishin montuar nën qiell të hapur dritat dhe fonia dhe karriget për shijuesit e poezisë. (Me një finesë të habitshme, organizatori i këtyre leximeve publike, kishte hapur në bibliotekën e qytetit gjithë skedat e poezisë, dhe kishte gjetur kështu emrat e vërtetë të lexuesve të poezisë, e atyre u kishte bërë ftesa për në mbrëmje.)
Para se të mbërrij në Durrës, nuk mundem të mos transmetoj nja dy incidente simpatike të rrugës për atje. Midis Kanionit të Madh që sajojnë pallatet idiotësisht të larta pranë stacionit të trenit të Tiranës, një peshk i kuq dekorativ fluturoi që nga lart nëpër ajër si tek “Arizona Dream” dhe u parkua me një zhurmë të vogël mu në mes të makinave në rrugë. Duke brofur nga emocioni u bërtita shokëve të aventurës (Goni, Elvana, P.N.): “Ja, njëherë që dola unë nga shtëpia, po bien peshq nga qielli!” Dhe shyqyr që me peshkun nuk ra edhe akuariumi, nga dritarja e lartë e kullës, ku mbase fëmija mistrec i rradhës kishte flakur mbi njerëzit-miza aty poshtë objektin e çuditshëm të rradhës. Po aty pari, një mesoburrë rreth të pesëdhjetave na ndaloi dhe krejt i prerë në fytyrë na tha me zërin e spikerit të lajmeve: “Sekret ushtarak: Amerika po prodhon shi dhe borë artificiale!”
Koha në fakt premtonte për shi, dhe duke lexuar para publikut më pas në Durrës poezitë e mija dhe të Rudian Zekthit, nën tingujt e muzikës pakistaneze e armene, nisi vërtet të binte shi. i strehuar nën mikrofonë e projektorë në një kamare të murit të kalasë, duke shpejtuar pak ritmin në leximin e poezive të mija të gjata, vëreja sesi spektatorët në karriget e veta nuk lëviznin nga vendi megjithë shiun që binte, dhe një pamje e tillë më kujtoi të premtet e dimrit në oborrin e xhamisë, ku besimtarët, kokëulur në shi, në nderim të të Zotit të Shtëpisë, presin me durim të mbarojë predikimi apo lutja. Ashtu edhe qytetarët, të etur për qytet, të etur për një marrëdhënie apo koordinatë që i qytetëron, të etur për t’u grupuar vetvetiu, të etur për të dëgjuar një fjalë në gjuhë letrare, nuk mund të lëviznin. Ata nuk mund ta linin përgjysëm seancën. Nuk besoj se po dëgjonin me kaq religjiozitet vargjet e mija apo të kolegëve të tjerë aty, sa besoj se nuk donin t’i lëshonin ato karrige për t’iu rikthyer tatëpjetës së përditshme demokratike drejt fshatit.
/gazetatema.net/
* Këtë shkrim e rigjetëm tek lexo.al. Pas katër vjetësh poeti do të shkruante te njëjtën gjë, ndaj thamë ta ripropozojmë editorial.
