Nga Sokol Shameti
Kryefjala e ditëve tona: “dialogu” me studentët. Dialogu është shndërruar në një mall të fetishizuar që pushteti po e rrëmon gjithandej si xeheror të rrallë, e të cilin atëherë kur s’e gjen dot, e fabrikon. Mirëpo njëlloj si në ato skeçet ku gaztori dukshëm dement kontrollon poshtë çentrove dhe brenda kavanozëve për të gjetur elefantin që gjendet brenda dhomës, dialogu mes qeverisë e studentëve ka dekada që ndërkohë është në zhvillim e sipër – i pashmangshëm, elokuent e gati-gati tragjik.
Se si një pushtet si ky që është instaluar në Shqipëri bëhet befas i interesuar për dialog ndërsa prej 28 vjetësh ai injoron sistematikisht çdo ofshamë që lëshon kolektivja e shtypur prej obezitetit hormonal të privates, kjo përveçse dëshmi e një hipokrizie të madhe nuk ka se ç’emër tjetër të marrë.
Për të mos i hyrë shtjellimit teorik të asaj se çfarë konceptohet në kohët moderne si dialog e se si filozofia bashkëkohore e trajton dialogun si një akt shumë-përmasor, dinamik e të mvarur prej konteksteve, le të biem në ujdi se dialogu në finale të finaleve është një proces që zbatohet për të prodhuar kuptim.
Ajo çka njohim për dialog në shoqërinë e sotme e ka burimin nga dy tradita të lashta e të mëdha: ajo sumero-babilonase e Lindjes dhe ajo helenistike e Perëndimit. Në të dyja këto tradita, zanafilla e dialogut paraqet ekskluzivisht me një formë artistike të shprehuri e kështu, një përjashtim nga rregulli, një gjendje jashtë normales.
Si për ta vërtetuar këtë, nga sumerët kanë mbijetuar të ashtuquajturat “Summerian disputations” (Mosmarrëveshjet sumere). Këto ese të shkurtra, të shkruara në pllaka balte, e ilustrojnë edhe në përmbajtjen e tyre të pazakontën që shërben si bazë mbi të cilën mund të themelohet dialogu. Tekste si “Debati mes zogut dhe peshkut”, apo “Debati mes deles dhe grurit”, etj – ndër të tjera dëshmojnë për pangjashmërinë dhe distancën gati irreale ku lypset të ndodhen personazhet e kualifikueshme për dialog. Nga ky këndvështrim, që një kryeministër dhe disa studentë të dialogojnë, kjo fillimisht kërkon si kusht paraprak pabarazinë mes tyre: faktin që njëri të jetë delja e të tjerët bari – që njëri përfaqëson predatorin e tjetri prenë.
Nga tradita e lashtë helene kemi trashëguar edhe vetë termin “dialog” në kuptimin Dia-Logos që do të thotë “me anë të fjalës”. Dialogu i traditës së vjetër helene është popullarizuar përmes të mbiquajturave “Dialogjet sokratike”, si forma retorike me anë të së cilës paraqiste veprat e tij njëri nga filozofët më të mëdhenj të epokës, Platoni.
Dialogjet sokratike janë të organizuara në formën e shkëmbimit të pikëpamjeve të kundërta mes personazhit të përhershëm e gati legjendar, Sokratit nga njëra anë, e kundërshtarëve të tij që përfaqësojnë shkolla të ndryshme filozofike nga ana tjetër. E bukura por njëkohësisht edhe anomalia e këtyre debateve është fakti se lexuesi e di që në fillim përfundimin – që domethënë, nuk ka rëndësi me kë do të dialogojë Sokrati. Në fund, argumentet e Sokratit gjithmonë do të triumfojnë. Autori e ka paracaktuar fatin e dialogut dhe kjo – pa e zhvlerësuar argumentin që shtjellohet përmes dialogut – e bën vetë mjetin e dialogut të përdorur në këtë rast, si të pranishëm por jo vendimtar, si një rrethanë të mundshme por jo të domosdoshme.
Pjesa më dëfryese e këtyre dialogjeve, me të cilat Zhizheku ilustron natyrën e “dekafeinuar” të demokracisë së ditëve tona, janë ato që quhen “fundi i dialogjeve të Platonit”. Në faqet e fundit të çdo teksti të nisur si dialog, vetë dialogu në dukje një formë demokratike pjesëmarrjeje, zhvishet nga veli sipërfaqësor i gjithëpërfshirjes dhe reduktohet në thelbin e vet: një monolog i personazhit kryesor, i ndërprerë formalisht çdo dhjetë minuta me një thirrje konfirmuese që vjen nga salla, në formën e: “pasha Zeusin, ashtu është” ose “po për besë, pikës i ke rënë”, ose “të të marrin të keqen”.
Për ta bërë edhe më therrëse ngjashmërinë me situata apo persona realë të kohëve ku jetojmë, kemi edhe sqarimin se Platoni e ka huazuar vetë dialogun si metodë artistike nga një traditë edhe më prehistorike e më primitive akoma se dialogu, që njihet me emrin “mime”. Mimet ishin skena të shkurtra komike të cilat nga distanca mijëravjeçare rezonojnë për nga lakonizmi dhe natyra ironike, me memet figurative të ditëve tona ku imazhi është forma mbizotëruese e ndikimit në opinionin publik.
Për t’iu kthyer sërish tezës së këtij shkrimi që trajton dialogun e fetishizuar të këtyre kohëve, mund të themi pra se dialogu, prej idesë së tij fillestare është vetëm një formë artistike shprehjeje. Kur themi këtë kemi parasysh se dialogu në formën e një shkëmbimi fjalësh është thjesht një procedurë formale që jo domosdoshmërisht shoqërohet nga mendimi. Fjala është vetëm njëra nga mjetet që përdoret në procesin e dialogut për të krijuar kuptim. Siç vëren edhe Karl-Martin Dietz, dialogu nënkupton “një lloj të menduari, të vepruari e të foluri i cili përshkohet nga ‘logos’-i” si arsyetim. E kësisoj, fjalë-shkëmbimi mes dy palëve, është vetëm njëra nga pjesët e “dialogut”. Dialogu si bashkëbisedim nuk rezulton me ndonjë evoluim të mendimit apo të pozicioneve – subjekti është tashmë i zhvilluar në realitetin e dialoguesve. Ata kanë përdorur paraprakisht forma të tjera komunikimi për t’i dhënë mesazhe njëri-tjetrit. Pra, asnjë kuptim nuk përftohet nga thjesht pjesëmarrja në një dialog i cili shërben si një mbështjellje me fjalë e një realiteti që ekziston pavarësisht fjalës. Edhe nëse duket sikur përftohet ndonjë kuptim, ai është një kuptim artificial, i zbrazur nga jeta ashtu siç ngjajnë të fosilizuar dialogjet e dramës kur nuk i sheh të luhen në skenë, por i lexon të transkriptuara në tekst.
Qeveria aktuale ka afro gjashtë vjet që e ka bërë të qartë se ç’mjete përdor për të kumtuar kuptim tek të qeverisurit prej saj, ndër ta edhe studentët. Nuk janë vetëm ato shfaqjet në formë rrathësh dëgjimorë me audienca të stërvitura për t’iu përmbajtur skriptit, në të cilat udhëheqësi zë qendrën e shkëmben me të pranishmit të shtëna batutash që nuk janë realisht dialog, por vetëm përshtypje e dialogut. E vërteta është se i gjithë kuvendimi që kinse zhvillohet në këto amfiteatro televizive është vetëm njëra anë e dialogut të vërtetë – është vetëm fraza e recituar prej pushtetit si njëri nga aktorët në shfaqjen me dy protagonistë, ku aktori tjetër, ai që në këtë skenar është deklasuar e nxjerrë jashtë skene duke u zbritur në gradë si dëgjues, është populli.
Në të vërtetë “dialogu” i mirëfilltë midis pushtetit dhe qytetarëve ka kohë që zhvillohet pa fare ndërmjetësim prej fjalësh shpjeguese. Le të jemi të ndërgjegjshëm se në rastet kur qytetarët kanë dalë nga roli spektator duke hyrë në skenar si protagonistë të pabindur, të gjithë e kanë parë qeverinë të “dialogojë” me ta përmes kërbaçit si në Kukës, apo fadromave si te Unaza e re e gjetkë. Kjo simbolikë ka shënjuar koordinatën e vërtetë të dy “aktorëve” në realitetin e marrdhënies mes pushtetit dhe qytetarëve. Ajo i ka dhënë kësisoj, një përmasë vizuale tipit të dialogut që realisht ka vlerë – atij që prodhon siç thamë: domethënie e KUPTIM.
Me pak fjalë, historia e shkurtër shqiptare e asaj që konsiderohet si dialog mes pushtetit dhe interesit publik ka konfirmuar atë që qëndron si tezë e këtij shkrimi mbi domethënien e dialogut: faktin se dialogu si krijues i kuptimit në jetën reale nuk ka më nevojë thjesht për shkëmbimin foljor mes dy a më shumë njerëzve – ky i fundit, shërben vetëm si akt i fundit, një lloj trivalie luksoze apo vulë e thatë noteriale për një akt të kryer tashmë përmes formash e veprimesh të mëparshme. Dialogu mund të ekzistojë vetëm si dialog i brendshëm, ose dialog përmes veprimit.
Dialogu gjithashtu i pamundësohet realitetit, sidomos kur pjesëmarrësit në të janë në pozita të pabarabarta – njëri në majë të pushtetit e tjetri në honin e keqqeverisjes, njëri lart në ekskluzivitetin e podiumit e të tjerët në anonimatin e sallës, njëri në ekranin e personalizuar e të tjerët në audiencën e uniformizuar.
Ajo çka kërkojnë ushtruesit e pushtetit përmes këmbënguljes obsesive për dialog të detyruar me sfiduesit e vet është vetëm nevoja e tyre për të mbijetuar në industrinë teatrore si protagonistë ndërkohë që personazhi i tyre në skenar, e ka përfunduar rolin e vet.
Mirëpo dialogu skenik është krejtësisht i kotë kur dialogu real, akti përmes të cilit palët kanë krijuar kuptim, ka ndodhur tashmë. Njëra palë ka folur duke përpiluar e futur në fuqi një ligj barbar në kurriz të palës tjetër, e kjo e fundit ka kthyer përgjigje përmes refuzimit e protestës. Dialogu i vërtetë pra, është kryer. Çfarë ka mbetur është memja e tij e kotë, formale dhe e zbrazur nga çdo lloj vlere.
https://peizazhe.com/2018/12/20/dialogu-emri-i-cgjekafshe-eshte/
