Artikulli plotë i BBC
Një brez pas rënies së diktaturës komuniste, Shqipëria po fillon të zbulojë dëshmi të mijëra njerëzve të ekzekutuar nga regjimi i mëparshëm.
Më shumë se 30 vjet pas vdekjes së tij, vendi po fillon të pajtohet me trashëgiminë e tmerrshme të lënë nga diktatura komuniste e Enver Hoxhës. Dhe ishin njerëz të zakonshëm që filluan të kërkonin të vërtetën për kampet e punës, varrezat masive dhe policinë sekrete që karakterizonin ato kohë.
“Ju lutem, mos më pyesni sa e vështirë ishte kjo, unë nuk mund të filloj t’u tregoj sa e vështirë ishte, ne vetëm po gërmojmë kocka dhe kafka, duke u përpjekur t’i copëtojmë gjërat, ishte shumë e zymtë”.
Kështu thotë inxhinieri i kimisë në pension, Nikolin Kurti, 68 vjeç, i cili na çoi në periferi të kryeqytetit shqiptar, Tiranës, dhe pastaj në malin e Dajtit. Ishte këtu, tani e mbushur me shkurre dhe gëmushë, që ai kishte gërmuar një varr masiv në vitin 2010, duke zbuluar mbetjet e 14 njerëzve.
“Gjithçka filloi kur një polic më tha se xhaxhai im ishte varrosur këtu,” shpjegoi ai. Ky xhaxha, një prift katolik, i quajtur At Stefani Kurti, u ekzekutua në vitin 1971 pasi ai ishte shpallur fajtor për pagëzimin e fshehtë të një fëmije.
Enver Hoxha kishte kriminalizuar të gjitha format e fesë dhe Atë Kurti pagoi çmimin përfundimtar për mosbindjen ndaj një shteti totalitar që është krahasuar shpesh me Korenë e Veriut të sotëm.
Tani vetë Shqipëria ka filluar udhëtimin e vështirë në të kaluarën e vet tragjike që mund të rezultojë në kërkimin e ndoshta qindra varreve masive.
E kaluara e trazuar e Shqipërisë
1941 Italia e pushton. Mbreti Zog i Shqipërisë ikën
1944 Pas pushtimit gjerman, komunisti Enver Hoxha bëhet lider
1946 Jo komunistë u pastruan nga pozicionet qeveritare. Regjimi do të nxjerrë jashtë ligjit fenë, do të vrasë kundërshtarët politikë dhe do të udhëheqë kampet e punës
1961-78 Pas thyerjes me BRSS, Shqipëria bashkohet me Kinën
1985 Hoxha vdes, zëvendësohet nga Ramiz Alia
1989 Rregulli komunist në Evropën Lindore bie. Ramiz Alia sinjalizon ndryshime në sistemin ekonomik
1991 Zgjedhjet e para shumëpartiake
Regjimi i Enver Hoxhës ishte një nga regjimet më brutale dhe paranojake të regjimeve komuniste. Rreth 200,000 njerëz kaloi nëpër kampet e punës që u modeluan në Gulagun e Stalinit. Më shumë se 6,000 u zhdukën. Tani mijëra të afërm dhe shokë të tyre duan të dinë se çfarë u ndodhi atyre.
Pothuajse të gjithë njerëzit e zhdukur besohet të jenë ekzekutuar ose kanë vdekur nga neglizhimi ose tortura në kampe. Shumë prej tyre ishin të burgosur politikë, të dyshuar për kundërshtim ndaj regjimit.
Kohët e fundit, qeveria socialiste e Shqipërisë ka hyrë në negociata për mundësinë e gjetjes dhe ndoshta hapjen e varreve masive.
Disa varre masive ka të ngjarë të ndodhen afër kampeve të punës, duke përfshirë edhe burgun veçanërisht të njohur Spac në Shqipërinë e veriut.
Në shtator, Kryeministri i Shqipërisë Edi Rama u takua me Kathryne Bomberger, drejtoreshë e përgjithshme e Komisionit Ndërkombëtar për Persona të Zhdukur. ICMP është një organ ndërqeveritar që punon me qeveritë për çështjen e personave të zhdukur.
Ajo ka ndihmuar për të zbuluar varre masive diku tjetër në Ballkan, që rezultojnë kryesisht nga luftërat në ish Jugosllavi në vitet 1990. Organizata gjithashtu siguron testimin e ADN-së që nevojitet për të identifikuar mbetjet.
Qeveria dhe ICMP kanë diskutuar hapat e ardhshëm në krijimin e një programi për të ndihmuar gjetjen e personave të pagjetur. Faza fillestare do të përqëndrohet në mbetjet e zbuluara nga Nikolin Kurti në Malin e Dajtit dhe në një vend tjetër në Ballsh në Shqipërinë jugore.
Matthew Holliday, kreu i ICMP për programin e Ballkanit Perëndimor, tha se ishte e rëndësishme për të afërmit që të vendosin si fatin dhe vendndodhjen e personave të pagjetur.
Ai tha: “Çështja e të zhdukurve nuk është për të vdekurit, por për të gjallët, familjet që kanë të drejtë të dinë, duhet ta dinë fatin e të afërmve të tyre të zhdukur dhe të kenë marrë eshtrat, t’i identifikojnë dhe t’u japin një varrim dinjitoz “.
Dhe kërkimi i vendit për të kuptuar të kaluarën e tij është manifestuar edhe në mënyra të tjera.
Në muajt e fundit, Shqipëria ka hapur si një muze, në selinë e vjetër të policisë sekrete të Hoxhës, Sigurimeve. Gjithashtu ka hapur dosjet e Sigurimit.
Gentjana Sula, kreu i Autoritetit të krijuar rishtazi mbi aksesin në informacion mbi dosjet e Sigurimit, tha: “Unë mendoj se interesi është i lartë dhe sipas hulumtimit tonë rreth 70% e njerëzve duan të dinë dhe të shohin një përfitim për të ditur më shumë dosjet. E drejta për të vërtetën është mohuar për të gjitha këto vite “.
Ambasadori Bernd Borchardt, kreu i pranisë në Shqipëri për Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, përshëndeti hapjen e dosjeve, duke shtuar: “Njohuria është baza për liberalizimin e narrativës, për rindërtimin e kujtesës së një kombi.”
/shqiptarja.com/
