Një grup naftëtarësh nga Patosi kanë kërkuar që t’u jepet statusi i minatorit. Nga ana tjetër disa banorë nga Shkoza e Tiranës kanë kërkuar moslejimin e shembjes së shtëpive të tyre për shkak të projektit të ndërmarrë për zhvillimin e Lumit të Lanës nga Ura e Shkozës deri te Uzina e Autotraktorëve.
Disa banorë të fshatit Kuqar në Patos kanë adresuar çështje të së drejtës së pronës lidhur me Ligjin 7501 “Për Tokën”. Një grup ish-të burgosurish politikë kanë kërkuar që të shqyrtohen dosjet e vonuara për ish- të dënuarit politikë dhe po ashtu të përfshihet në ligj edhe dëmshpërblimi për shtetasit që janë dënuar për terrorizëm dhe sabotazh.
Ndërsa disa mësues kërkuan që diplomat e mësuesve që kishin përfunduar studimet përpara vitit 1998 në degën “Cikël i Ulët” të mos konvertoheshin në diploma të nivelit Bachelor, por në diploma të nivelit Master. Shoqata “Prosperitet Golloborda” ka kërkuar me anë të një peticioni njohjen zyrtarisht të pakicës bullgare nga shteti shqiptar.
Këta janë njerëz të profileve dhe origjinave të ndryshme. Por kanë vetëm një të përbashkët. Në vitin 2017 i janë drejtuar Kuvendit të Shqipërisë për të ushtruar të drejtën e peticionit. Por, nga 16 të tilla në vitin 2017, vetëm një kërkesë është shqyrtuar dhe ka gjetur zgjidhje. Kërkesat e tjera kanë përfunduar sirtareve pa adresë të Kuvendit.
Informacioni i mësipërm është marrë nga një studim i detajuar i ndërmarrë nga ekspertët e Komitetit Shqiptar të Helsinkit. Sipas studimit, që përfshin periudhën 2016-2022, nga 42 nisma të ndërmarra përgjatë 5 viteve, institucioni i Kuvendit ka marrë në konsideratë vetëm peticionin e organizatës “Prosperitet Golloborda”, që kërkonte njohjen e Minoritetit Bullgar në Republikën e Shqipërisë.
Në këtë rast, Komisioni për Çështjet Ligjore, Administrata Publike dhe të Drejtat e Njeriut ka bërë procedurën e plotë dhe i ka përfshirë propozimet konkrete në projektligjin në fazë shqyrtimi për njohjen e minoritetit në dispozitat e draftit (duke miratuar amendamentin përkatës). Është interesant fakti që nëse, shumica e peticioneve janë shqyrtuar në shkelje të afatit 45 ditor të pëcaktuar në rregullore, në rastin Shoqataës“Prosperitet Golloborda” kërkesa është shqyrtuar brenda 5 ditëve. Kërkesa është depozituar në Kuvend të enjten e datës 28.09.2017 dhe është trajtuar të martën e datës 03.10.2017.
Studimi mbi instrumentet ligjorë dhe sfidat e angazhimit të qytetarëve dhe të Shoqërisë Civile në proceset vendimmarrëse dhe legjislative të Kuvendit ka tre aspekte që e bëjnë një dokument të vlefshëm për shoqërinë shqiptare e të dobishëm për Kuvendin e Shqipërisë.
Aspekti i parë janë praktikat e mira që hartuesit e raportit kanë qëmtuar anë e kënd botës demokratike në lidhje me raportin që legjislativi ka me zgjedhësit e vetë dhe aktorët e shoqërisë civile. Së dyti me analizën e hollë dhe shteruese të praktikës së plotë që ka ndjekur Kuvendi i Shqipërisë për përfshirjen e votuesve të tij dhe organizatave të shoqërisë civile në aktivitetin e tij.
Kjo analizë është bërë nëpërmjet krahasimit mes normës juridike dhe vëzhgimit të praktikës dokumentare të Kuvendit. Së treti për rekomandimet shumë profesionale që çojnë në përmirësimin e perfomancës së Kuvendit.
“Vlera e këtij raporti studimor në mënyrë të veçantë është rritur në sajë të analizës empirike për vlerësimin e efektivitetit në praktikë të nismave legjislative të zgjedhësve dhe ushtrimit të së drejtës së peticionit për periudhën janar 2016 – tetor 2020. Për këtë komponent të raportit, informacioni zyrtar është marrë nga organet publike përgjegjëse, duke përfshirë Kuvendin e Republikës së Shqipërisë, Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, Gjykatën Administrative të Shkallës së Parë dhe Prokurorinë e Përgjithshme”, shkruan Ish-gjyqtari në Gjykatën Kushtetuese (2007-2016), Dr. Sokol Berberi.
Indiferenca ndaj peticioneve
Erida Skëndaj, drejtore Ekzekutive e Komitetit Shqiptar të Helsinkit me cilësinë e ekspertes ligjore dhe Elona Dhembo – Eksperte e Shoqërisë Civile dy autoret e studimit konfirmojnë se që nga janari i vitit 2016 deri në tetor të vitit 2022 në protokollin e Kuvendit janë depozituar 42 kërkesa për peticione. Por, nga ky numër Kuvendi i ka dhënë Komitetit Shqiptar të Helsinkit kopjet e dokumentave, vetëm për 32 peticioneve, 3 kërkesave, 1 letre dhe 1 memorandumi. “Mungesa e këtij dokumentacioni vendos në pikëpyetje serioze faktin nëse ka patur delegime të peticioneve pranë ekzekutivit apo organeve të tjera përgjegjëse publike. Gjithashtu, Kuvendi nuk rezulton të ketë shkëmbyer informacion me institucionet përgjegjëse për të ndjekur ecurinë e trajtimit dhe zgjidhjes së çështjeve në peticion. Mungesa e dokumentacionit parlamentar, që provon mënyrën se si janë shqyrtuar peticionet në komisionet parlamentare, krijon pikëpyetje serioze mbi faktin e mosshqyrtimit të një numri të konsiderueshëm peticionesh nga komisionet parlamentare”, shkruhet në raportin e KShH-së.
Mangësitë e sjelljes proceduriale nga Kuvendi duket se vazhdojnë më tej. Për shembull në pak raste komisionet parlamentare kanë shqyrtuar kërkesën për peticion brenda afatit prej 45 ditësh e sanksionuar në rregulloren e Kuvendit. Ekspertët e Komitetit Shqiptar të Helsinkit konstatojnë në raport se, mungesa e praktikës së dokumentacionit të plotë parlamentar u vu re për 24 peticione, që përbën më shumë se gjysmën e numrit të peticioneve drejtuar Kuvendit në 5-vjeçarin objekt vlerësimi. Disa nga nismat për peticion për të cilat ka mungesë dokumentacioni janë për shembull nga banorët e fshatit Kuqar-Patos lidhur me ndotjen e tokës, nga banorët e Njësisë Bashkiake Nr. 1 në Tiranë lidhur me prishjen e shtëpive të banimit në interes publik, nisma e një grupi naftëtarësh lidhur me statusin e naftëtarëve, peticioni i një grupi qytetarësh të Elbasanit lidhur me procesin e vettingut në drejtësi, peticioni i një grupi qytetarësh për reformën në drejtësi, peticioni i një grupi të ish-të burgosurve politikë etj.
Ekspertët e Komitetit Shqiptar të Helsinkit kanë analizuar proces-verbalet e mbledhjeve të komsioneve ku janë diskutuar disa nga peticionet. Konstatimet tregojnë formalitetin me të cilët janë trajtuar nismat qytetare. “Në shumicën e rasteve trajtimi i tyre mbetet vetëm në kuadër të diskutimit mes anëtarëve të komisionit. Në disa raste, diskutimet lidhur me peticionet që janë shqyrtuar nga komisione parlamentare politizohen, duke minimizuar rëndësinë e çështjes së adresuar me anë të peticionit ose duke e trajtuar atë politikisht”, shkruhet në studim.
Edhe trajtimi i mëtejshëm i peticioneve tregon mospërmbushjen e detyrimeve nga Kuvendi. Ky institucion nuk ka respektuar rregulloren që e detyron t’u japë shpjegime me shkrim dërguesve të peticionit. “Akoma më shqetësuese është mungesa e dokumentacionit provues për njoftimin nga Kuvendi të dërguesit/ve të peticionit, për hapat e ndërmarrë dhe zgjidhjen e çështjes së ngritur me peticion, gjë që ngre pikëpyetje serioze për cënimin e detyrimit të parashikuar në Pikën 4 të Nenit 104 të Rregullores së Kuvendit”, shkruhet në studim.
Analizë e së drejtës së peticionit në vendin tonë
Në Nenin 48 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë parashikohet: “Kushdo, vetë ose së bashku me të tjerë, mund t’u drejtojë kërkesa, ankesa ose vërejtje organeve publike, të cilat janë të detyruara të përgjigjen në afatet dhe kushtet e caktuara me ligj”. Autorët e studimit konstatojnë se ky është një parashikim i përgjithshëm dhe jo specifik për peticionet drejtuar Kuvendit. Sipas tyre dispozita ia mundëson kujtdo që t’u drejtohet organeve publike, rrjedhimisht edhe Kuvendit, individualisht ose në grup. Megjithatë, studiuesit konstatojnë se Shqipëria nuk është i vetmi shtet që ka një parashikim të përgjithshëm për peticionet. Nga 17 vende anëtare të analizuara, rezulton se peticioni drejtuar specifikisht Kuvendit parashikohet vetëm në Kushtetutën e Gjermanisë, Italisë, Danimarkës dhe Austrisë.
Në legjislacionin tonë, terminologjia peticion (drejtuar Kuvendit) parashikohet në dispozitat e Rregullores së Kuvendit, e miratuar me votat e 71 deputetëve, pikërisht në Nenin 104 të saj. Pra, përveç se një e drejtë e qytetarëve, peticioni është një instrument me anë të të cilit parlamenti ushtron kontrollin parlamentar ndaj ekzekutivit, organeve kushtetuese dhe atyre të krijuara me ligj.
Në këtë nen të rregullores janë parashikuar mënyrat se si paraqiten dhe shqyrtohen peticionet. Kuvendi pranon për shqyrtim peticionet, të cilat janë bërë me shkrim, kanë emrin e dërguesit dhe nënshkrimet përkatëse, janë të kuptueshme dhe tregojnë qartë objektin e tyre. Sipas rregullores, Kryetari i Kuvendit, i dërgon peticionet në komisionin e përhershëm që ka lidhje me objektin e paraqitur në peticion. Kryetari i komisionit mund t’ua kthejë peticionin dërguesve për rihartim ose t’u kërkojë atyre sqarime shtesë. Brenda 45 ditë nga data e depozitimit në Kuvend, kryetari i komisionit e paraqet peticionin në komision, duke propozuar njëkohësisht edhe mënyrën e zgjidhjes ligjore ose mospranimin e tij.
Në rast se komisioni e gjykon të arsyeshme për zgjidhjen e çështjes, mund të autorizojë kryetarin e komisionit për të paraqitur një deklaratë në seancën plenare të Kuvendit. Hapat e ndërmarrë dhe zgjidhja e çështjes së ngritur në peticion u njoftohen dërguesve të peticionit. Komisioni përgjegjës mund të vendosë dërgimin e peticionit një komisioni tjetër parlamentar, Këshillit të Ministrave, institucioneve publike dhe Avokatit të Popullit për veprime të mëtejshme, me qëllim marrjen e informacioneve. Në përfundim, komisioni jep shpjegime me shkrim, propozon nismë legjislative ose merr vendim.
Pika 4, duket se i jep një rol mbizotërues kryetarit të komisionit parlamentar përgjegjës për peticionin. Është atribut i tij/saj paraqitja e peticionit në komision, duke propozuar njëkohësisht edhe mënyrën e zgjidhjes ligjore ose mospranimin e peticionit. Duke iu referuar praktikës së vendeve anglosaksone, por në mënyrë të veçantë modelit gjerman, parashikohet caktimi i relatorëve në radhët e anëtarëve për shqyrtimin dhe prezantimin e peticioneve në komision. Kështu, Gjermania parashikon caktimin e dy relatorëve për shqyrtimin e një peticioni nga dy grupe të ndryshme parlamentare.
Në këtë vështrim, konstatojnë autorët e studimit, Neni 104, Pika 4, duket se krijon përplasje me Nenin 29, Pika 2 e Rregullores, e cila parashikon: “Kryetari i komisionit, në këshillim me zëvendëskryetarët dhe sekretarin e komisionit, nisur nga rëndësia e çështjes që do të shqyrtohet, cakton një ose më shumë relatorë për çështjen dhe ia bën të ditur komisionit. Në rast kundërshtimi, komisioni vendos për caktimin e relatorit/relatorëve me shumicën e votave të të gjithë anëtarëve të tij”. Praktika e caktimit të një ose më shumë relatorëve ndiqet në vendin tonë kryesisht për shqyrtimin e projektligjeve ose të shqyrtimit të projektrezolutave për veprimtarinë vjetore të institucioneve të pavarura. Autorët rekomandojnë nevojën e amendimit të Pikës 4 të Nenit 104 të Rregullores për të parashikuar shprehimisht kalimin e atributeve të kryetarit të komisionit te të paktën dy relatorë që përfaqësojnë grupe të ndryshme parlamentare.
Autorët kanë realizuar edhe vështrimin krahasimor me legjislacionin kushtetues dhe atë të zakonshëm të vendeve anëtare të Bashkimit Evropian, me legjislacionin komunitar të BE-së, si dhe me praktikat pozitive parlamentare të vendeve anglosaksone.
Legjislacioni shqiptar nuk parashikon dërgimin e peticioneve në rrugë elektronike. Forma online rezulton një sistem i zhvilluar në Skoci, i cili u mundëson qytetarëve të nënshkruajnë elektronikisht peticione, si dhe të komentojnë lidhur me to në një forum të hapur. Elementi interesant i platformës së peticioneve elektronike në Skoci është se kushdo mund të ndjekë rrugëtimin e procesit të shqyrtimit të peticionit nga institucioni përgjegjës.
Rregullorja e Kuvendit, në Nenin 106 parashikon publikimin në regjistrin elektronik të dokumentacionit parlamentar. Megjithatë, në praktikë, faqja aktuale e Kuvendit nuk mundëson transparencë për peticionet dhe mënyrën e shqyrtimit të tyre.
Ligji shqiptar nuk parashikon kufizime sa i takon objektit të peticioneve. Pavarësisht se ky duket një model “liberal”, në thelb mungesa e parashikimeve e zgjeron hapësirën e komisioneve parlamentare për të refuzuar një peticion ose, në të kundërt, mund të sjellë edhe tejkalim të kontrollit dhe balancave midis legjislativit dhe ekzekutivit, në favor të pushtetit legjislativ. Element dallues i Kushtetutës Sllovake për peticionin është vendosja e kufizimit se objekt i peticionit nuk mund të jetë shkelja e të drejtave dhe lirive themelore, si dhe ndërhyrja në pavarësinë e gjykatës. Tipar dallues i Kushtetutës së Luksemburgut është vendosja e kufizimeve më të detajuara për peticionet që i drejtohen Dhomës së Deputetëve, e cila nuk shqyrton peticionet që reflektojnë interesa individualë sa i takon objektit, me përjashtim të rasteve kur synojnë rivendosjen e të drejtave të shkelura që vijnë nga aktet e paligjshme të organeve publike. Legjislacioni gjerman gjithashtu ka vendosur kufizime, të cilat janë më mundësuese në raport me kufizimet e vendosura në rregullat parlamentare të Skocisë (rastet e kufizimit janë përmendur në seksionet përkatëse të analizuara më sipër).
Ekspertët e Komitetit Shqitar të Helsinkit, shkruajnë se rregullat dhe praktika jonë parlamentare nuk garanton disa elementë të rëndësishëm të procesit për dërguesin/t e peticionit. Në këtë drejtim, modeli gjerman mund të merret për referencë, pasi parashikon elementë të kësaj të drejte, të tillë si: mundësia e hetimit administrativ (për të marrë informacione dhe dokumentacion nga autoritetet), përcaktimi i afateve të shqyrtimit të peticionit, ballafaqimi me autoritetet, mundësia për të zhvilluar dëgjesë me përfaqësuesit e autoriteteve, për të zhvilluar dëgjesë me nënshkruesit e peticionit, ekspertë apo dëshmitarë, njoftimi në mënyrë të arsyetuar i nënshkruesit të peticionit për vendimmarrjen, etj. Me qëllim që të përgatisë vendimet për peticionet, Komitetit përgjegjës për Peticionet në Bundestag i vendosen në dispozicion nga qeveria autoritetet federale apo ente të tjera publike, dosjet përkatëse, si dhe i sigurohet informacion dhe akses në ambientet e tyre.
Neni 104 i rregullores nuk parashikon delegimin e peticioneve nga Kuvendi tek institucionet e tjera publike kur objekti i kërkimeve të peticionit nuk është në fushën e kompetencës së Kuvendit. “Vlen të theksohet se delegimi nuk mund të ngatërrohet me parashikimin aktual të Nenit 104, Pika 5 e Rregullores, që parashikon se komisioni përgjegjës mund të vendosë për dërgimin e peticionit një komisioni tjetër parlamentar, Këshillit të Ministrave, institucioneve publike dhe Avokatit të Popullit për veprime të mëtejshme, me qëllim marrjen e informacioneve”, shkruhet në raport.
Mënyra se si është formuluar kjo dispozitë e kushtëzon përcjelljen e peticionit me qëllim marrjen e informacioneve.
Modeli shqiptar nuk parashikon një afat maksimal brenda të cilit shqyrtohet dhe merret vendim për peticionin, ndërkohë që Neni 104, Pika 4, parashikon që hapat e ndërmarrë dhe zgjidhja e çështjes së ngritur në peticion u njoftohen dërguesve të peticionit. Ky parashikim duhet të qartësohet në praktikën parlamentare, për të mundësuar në çdo rast informimin e dërguesit/ve të peticionit, përfshi këtu edhe rastet kur një peticion refuzohet ose nuk është në fushën e kompetencës së Kuvendit (ndaj delegohet). Rrjedhimisht, dërguesi i peticionit duhet të njoftohet edhe për këto vendime të shoqëruara me arsyet përkatëse. Vlen të theksohet se në Pikën 4 të Nenit 104 është parashikuar vetëm afati 45-ditor, nga data e marrjes së peticionit, që ka në dispozicion kryetari i komisionit për ta paraqitur peticionin dhe propozimin për zgjidhjen e tij. Ky afat, përveç se është tepër i gjatë, mbulon vetëm një etapë të procesit të shqyrtimit të peticionit, duke mos parashikuar afate të tjera, si psh kohën që i duhet Kryetarit të Kuvendit për shpërndarjen e peticioneve, kohën për t’u shqyrtuar në komision, për të kryer veprime administrative, kohën e paraqitjes në seancë plenare, të njoftimit të dërguesit/ve të peticionit, etj. Në disa kushtetuta parashikohet në mënyrë specifike e drejta e dërguesit/ve të peticionit për të marrë përgjigje nga Kuvendi. Kështu, Kushtetuta e Greqisë parashikon detyrimin e autoriteteve për të dhënë përgjigje me shkrim dhe të arsyetuar. Kushtetuta e Portugalisë parashikon informimin e dërguesit/ve të peticionit për rezultatet e shqyrtimit të tyre brenda një kohe të arsyeshme. Kroacia gjithashtu parashikon të drejtën e përgjigjes për peticionin e dërguar. Tipar dallues i Kushtetutës së Qipros është parashikimi që dërguesi i peticionit duhet të njoftohet menjëherë për vendimmarrjen e arsyetuar dhe në çdo rast brenda afatit 30-ditor. Rregullorja e Parlamentit Evropian parashikon njoftimin e dërguesit/ve të peticionit, ndërkohë që referuar jurisprudencës së GJED-së ky vendim duhet të jetë i arsyetuar. Në rregullat dhe parimet parlamentare të Bundestagut, propozimi për zgjidhjen me pajtim të çështjes shqyrtohet pa vonesë, ndërsa për propozimet e tjera për zgjidhjen e peticionit Komiteti i Peticioneve ka në dispozicion një afat deri në tri javë.
Me interes në modelin gjerman është edhe parashikimi i detyrimit të Komitetit të Peticioneve për të paraqitur në Bundestag raporte mujore në formën e një liste për peticionet e shqyrtuara së bashku me rekomandimin që propozohet për secilin prej tyre. Këto raporte shpërndahen te të gjithë anëtarët dhe shqyrtimi i tyre vendoset në rendin e ditës brenda tri javëve nga shpërndarja. Raportet i nënshtrohen debatit në seancë vetëm nëse e kërkojnë një grup parlamentar ose 5% e anëtarëve të Bundestagut. Neni 104 i Rregullores së Kuvendit nuk parashikon qartazi detyrimin që vendimmarrja e komisionit përgjegjës për peticionin t’i nënshtrohet diskutimit dhe/ose votimit në seancë plenare. Në Pikën 4 të këtij neni parashikohet që nëse komisioni e gjykon të arsyeshme, për zgjidhjen e çështjes mund të autorizojë kryetarin e komisionit për të paraqitur një deklaratë në seancën plenare të Kuvendit. Ky formulim është evaziv, lë hapësira për interpretime subjektive dhe jo të unifikuara dhe mbart potencialin që vendimmarrjet e komisionit të mos i nënshtrohen kontrollit dhe vendimmarrjes së seancës plenare.
Autorët e punimit konstatojnë se nga pikëpamja e teknikës legjislative Rregulloren e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë, vërehet se dispozitat në përgjithësi nuk janë tepër të detajuara.
Rekomandimet
Ekspertët e Komitetit Shqiptar të Helsinkit bazuar në praktikat më të mira të vendeve demokratike, kanë hartuar edhe rekomandimet përkatëse që i vlejnë legjislativit.
Rekomandimi i parë ka të bëjë me teknikës legjislative, sipas të cilës peticioni meriton një kapitull specifik në Rregulloren e Kuvendit, në pjesën e kontrollit parlamentar.
Ekspertët rekomandojnë edhe ndryshimin e Nenit 104 të Rregullores së Kuvendit me qëllim që e drejta e peticionit të jetë lehtësisht e realizueshme dhe organet parlamentare të kenë përgjegjësinë maksimale për shqyrtimin me rigorozitet të çdo peticioni. Format për paraqitjen e peticioneve rekomandohen të jenë alternative, duke iu përshtatur trendeve të teknologjisë së informacionit (e-peticioni), duke garantuar një nivel më të mirë unifikimi të praktikës parlamentare të shpërndarjes dhe shqyrtimit të tij, etj.
“Modeli gjerman mund të merret për referencë pasi parashikon elementë të rëndësishëm të kësaj të drejte, të tillë si: mundësia e hetimit administrativ, përcaktimi i afateve të shqyrtimit të peticionit, ballafaqimi me autoritetet, mundësia për të zhvilluar dëgjesë me përfaqësuesit e autoriteteve, me nënshkruesit e peticionit, ekspertë apo dëshmitarë, njoftimi në mënyrë të arsyetuar i nënshkruesit të peticionit për vendimmarrjen e parlamentit”, shkruhet në raport.
Në kuadër të transparencës, rekomandohet publikimi i peticioneve dhe dokumentacionit që evidenton mënyrën e shqyrtimit dhe vendimmarrjes për to. Në referencë të modelit anglez dhe skocez, sugjerohet që Kuvendi të krijojë një regjistër elektronik të dedikuar për peticionet, ku publiku të ketë mundësi të dërgojë peticione dhe të aksesojë informacionin e nevojshëm dhe dokumentacionin përkatës, Autorët e studimit rekomandojnë që në organikën e shërbimit civil të Kuvendit të parashikohet një drejtori e dedikuar për marrjen, administrimin dhe trajtimin e peticioneve ose mund të shikohet mundësia e shtimit të personelit për zyrën e pritjes së ankesave (e cila mund të emërtohet zyra e ankesave dhe peticioneve). “Mungesa e dokumentacionit parlamentar për peticionet është vetëm një nga argumentet përse janë të nevojshme këto burime njerëzore ndërkohë që vlen të sillen në vëmendje modelet e vendeve me tradita të avancuara ligjore e praktike të peticionit (të analizuara më herët), të cilat kanë vendosur në dispozicion të komiteteve parlamentare përgjegjëse për peticionet një staf të dedikuar dhe të specializuar”, shkruhet në raport.
Komiteti Shqiptar i Helsnikit i ofron Kuvendit asistencë të mëtejshme, duke i premtuar që rekomandimet mund të detajohen më tej në formën e disa parimeve kryesore që duhet të udhëheqin komisionet parlamentare për shqyrtimin e peticioneve.
