Nën një qiell të vluar, flakë me të verdhë, portokalli dhe të kuqe, një figurë hermafroditi qëndron mbi një urë. Veshur me një pallto blu, e cila duket sikur rrjedh, surreale, në një përrua uji, vjollcë dhe blu pas tij, ai e mban fytyrën me dy duart e zgjatura në të dyja anët e kokës së tij pa flokë që ngjan si kafkë.
Sytë e tij të mëdhenj janë në shok, ai lëshon një britmë të frikshme. Pavarësisht gjurmëve të largëta të normalitetit çdo gjë është plot me një ndjenjë horrori të fortë.
Kjo, sigurisht, është “Scream”, nga artisti norvegjez Edvard Munch – imazhi i dytë më i famshëm në historinë e artit, pas Mona Lisa-s së Leonardos.
Çdo gjë është plot me një ndjenjë horrori, dërrmuese.
Ose, për të qenë të saktë, ajo është një nga katër versionet e “The Scream” që Munch ka krijuar në jetën e tij. Versioni më i hershëm i pikturuar në 1893-in është në Oslo në Galerinë Kombëtare. Muzeu Munch krenohet me versionin tjetër të pikturuar në 1910-ën, si dhe një interpretim në pastel në 1893-in.
Por versioni që po përshkruaj, një pastel në bord është i 1895-ës, ende në kuadrin e saj origjinal, është i vetmi që mbetet në duar private. Në vitin 2012, ajo vendosi rekord për veprën e artit më të shtrenjtë të shitur ndonjëherë në ankand, duke arritur në 120 milion dollarë në Sotheby në Nju Jork. Blerësi ishte financier amerikan, Leon Black, i cili ka huazuar tashmë punën për një ekspozitë të re, Munch dhe ekspresionizmi, në Galerie Neue në Nju Jork.
Një hyrje në ditarin e Munch-it, i datës 22 janar 1892, duke shkruar mbi frymëzimin për “The Scream” shkruhet; “Isha duke ecur përgjatë rrugës me dy miq – dielli perëndoi – ndjeva një shpërthim të melankolisë – papritmas qielli u kthye në një të kuqe të përgjakshme. Unë u ndala, u përkula mbi kangjella, të lodhura deri në vdekje – ndërsa qielli i zjarrtë i varur si gjak dhe shpata mbi lumin blu e zi dhe qyteti – miqtë e mi vazhduan rrugën – unë qëndrova atje duke u dridhur me ankth – dhe ndjeva një ulërimë të madhe të pafund me anë të natyrës”.
The Scream mund të jetë një lloj autoportreti i artistit, motra më e madhe e të cilit, Sophie, kishte vdekur kur ai ishte 13 vjeç. Historianët e artit kanë sugjeruar edhe një burim tjetër për të, një mumje peruane që Munch e pa në Panairin Botëror në Paris në 1889.
Në Neue Galerie, Scream është imazhi i fundit që vizitorët hasin në ekspozitë, për shkak se, siç thotë Lloyd, “Çdo gjë në lidhje me të është thelbi i Ekspresionizmit”.
Megjithatë, nuk ishte vetëm Ekspresionizmi i Munch që pati ndikim. “Scream” cilësohet si “babai” i pikturave të papëve që ulërijnë nga Francis Bacon. Në vitin 1984, Andy Warhol bëri një seri të ekranizuara të printimeve të pikturës.
Scream është gjithashtu piktura “historike”e preferuar e Tracey Emin-it. Performanca e Marina Abramovic i bindi banorët e Oslos të bërtasin në publik.
Ndoshta, megjithatë, gjëja më mahnitëse për The Scream nuk është ndikimi i saj mbi artin e mëvonshëm, por mënyra sesi kapërceu historinë e artit për t’u bërë një gur prove e kulturës popullore. Scream është ripikturuar, bërë karikaturë dhe përdorur aq shpesh saqë tani është shumë më e njohur, në të drejtën e vet, se sa krijuesi i saj.
Njerëzit të cilët kurrë nuk kanë dëgjuar për Munch e njohin “The Scream”, në sajë të referencave të panumërta që janë bërë për atë, në çdo gjë nga “The Simpsons” deri tek maskat e ‘Ghostface “, frymëzuar nga piktura e Munch-it, e veshur nga vrasësit. Vjedhjet nga muzetë në Oslo e versioneve të ndryshme të The Scream – një në vitin 1994 dhe tjetri një dekadë më vonë – vetëm sa e zgjeruan famën e imazhit të saj.
Pjesërisht, thotë Lloyd, globalizmi i Scream është rezultat i faktit se “kjo është e lehtë për tu bërë në një karikaturë – dhe kjo nuk është rasti me shumë piktura. Si një imazh, ajo është krahasuar deri në thelb, që do të thotë se një herë që e keni parë atë, ju nuk do ta harroni më: është shumë e lehtë për ta kuptuar si një ide vizuale. Dhe, sigurisht, deri tani, ajo ka qenë kudo: në handbags, postera, kriklla, Zoti e di se çfarë tjetër”.
Në të njëjtën kohë, është e vështirë për të shpjeguar plotësisht mesazhin universal të saj. Për Lloyd, ajo ishte e suksesshme, si një imazh, për shkak se ajo artikulon një ndryshim të rëndësishëm që ka ndodhur brenda kulturës perëndimore rreth shekullit të 20. “Scream është një prej atyre imazheve që përmbledh në një pikë një ndryshim në histori,” shpjegon ajo. “Kjo pikturë paraqet njeriun i këputur nga të gjitha siguritë që e kishin ngushëlluan atë deri në atë pikë në shekullin e 19-të, nuk ka Perëndi tani, nuk ka traditë, nuk ka zakone apo dogana – është vetëm një njeri i varfër në një moment krize ekzistenciale, përballet me një univers që ai nuk e kupton dhe vetëm mund të lidhet me një ndjenjë paniku. ”
Ajo shton: “Kjo mund të tingëllojë shumë negative, por është shteti modern. Kjo është ajo që e dallon njeriun modern nga pas-Rilindjes deri në atë moment:. Kjo ndjenjë se ne kemi humbur të gjitha spirancat që na lidhin me botën”.
Burimi: BBC
Pergatiti: 27.aL
