Ka shumë interes për marrëveshjen mes kryeministres italiane Georgia Meloni dhe kryeministrit Edi Rama, për strehimin në Shqipëri për procesin e procedurave të azilit të refugjatëve afrikanë që kapen në det të hapur, të cilat filluan këtë javë, në një përpjekje për të trajtuar rritjen e migracionit të parregullt.
Gjermania, e cila ka shpallur rregullore të reja kufitare pas sulmeve të dyshuara islamike dhe rritjes së partive politike të ekstremit të djathtë kundër imigracionit, është veçanërisht e prirur të shohë se si funksionon marrëveshja. Dhe gjatë një vizite në Romë muajin e kaluar, kryeministri i Mbretërisë së Bashkuar, Keir Starmer, vlerësoi përpjekjet e Melonit për të reduktuar flukset e migracionit, duke thënë se “qeveria e tij e pragmatizmit” kërkonte qasje të reja për menaxhimin e çështjes.
Vitin e kaluar, numri i kalimeve të parregullta kufitare në BE arriti në rreth 380,000. Sindikata mori 1.1 milionë kërkesa për azil, me 17% më shumë krahasuar me vitin 2022 – një trend i qëndrueshëm rritës gjatë tre viteve të fundit. Kjo rritje e kalimeve të parregullta kufitare dhe kërkesave për azil ka ringjallur debatin rreth transferimit të procedurave të azilit në vendet e treta.
Por çfarë është kjo skemë dhe a do ta arrijë qëllimin e saj?
Kjo ide merr shkas nga politika e diskutueshme e Australisë për azilin në fillim të viteve 00 – e quajtur “zgjidhja e Paqësorit” – e cila dërgoi azilkërkuesit në Nauru dhe Papua Guinea e Re për përpunim dhe ktheu varkat nga ujërat australiane.
Nëntorin e kaluar, qeveria e Melonit nënshkroi një protokoll me Shqipërinë për hapjen e dy qendrave të azilit në vendin fqinj ballkanik. Një qendër në portin e Shëngjinit do të kontrollojë dhe regjistrojë personat e shpëtuar nga anijet italiane në det të hapur dhe e dyta në Gjadër do të përpunojë kërkesat për azil të emigrantëve që vijnë nga vende të sigurta të origjinës në 28 ditë dhe do të ndalojë ata që pretendimet e tyre refuzohen në pritje të riatdhesimit. Të dy qendrat u hapën të hënën pasi 16 burra – 10 nga Bangladeshi dhe 6 nga Egjipti – u kapën në det nga marina italiane.
Përpara skemës së largimit, Italia ka rritur në mënyrë të diskutueshme listën e saj të vendeve të sigurta ku azilkërkuesit mund të kthehen nga 16 në 22 vende, duke përfshirë Egjiptin dhe Bangladeshin, dhe shumë të tjera me të dhëna të dobëta të të drejtave të njeriut, si Tunizia dhe Nigeria.
Shkarkimi në det të hapur shihet nga shumë në BE si një alternativë më humane ndaj hedhjes së emigrantëve në vendet në zhvillim. Shteti italian do të mbetet përgjegjës për shqyrtimin e kërkesave për azil dhe rivendosjen e refugjatëve të njohur. Të dyja qendrat janë të pajisura me personel italian dhe do të funksionojnë nën juridiksionin italian, ndërsa roli i Shqipërisë – “shtetit të tretë” – kufizohet në dhënien me qira të territorit të saj dhe sigurimin e rojeve të jashtme të sigurisë.
Mbështetësit e modelit gjithashtu besojnë se është më humane sesa praktika aktuale e BE-së për të hedhur miliona euro në vendet e Afrikës së Veriut si Tunizia dhe Egjipti, si dhe Mauritania, për të rritur kontrollet e tyre kufitare për të bllokuar emigrantët që të arrijnë në BE. Në Libi, rojet bregdetare të financuara nga BE janë akuzuar për brutalitet dhe kontrabandë njerëzish.
Por a është vërtet përpunimi i azilit “në det të hapur” një alternativë efektive dhe humane për të frenuar migrimin e parregullt? Ne kemi dyshimet tona. Italia është angazhuar të trajtojë azilkërkuesit në Shqipëri “sikur” të ishin në Itali. Megjithatë, është e dyshimtë nëse ky premtim mund të realizohet në praktikë.
Për shembull, protokolli dhe ligji i ratifikimit të tij sqarojnë se autoritetet që vlerësojnë aplikimet do të vendosen në Itali dhe takimet personale me avokatët në Shqipëri do të lejohen vetëm nëse këshillimi në distancë rezulton i pamundur. Kjo, e kombinuar me sfidat e mbajtjes së mbikëqyrjes nga organizatat e shoqërisë civile, organet e pavarura monitoruese dhe anëtarët e parlamentit në një vend të tretë, ngre shqetësime serioze nëse përpunimi jashtë BE-së mund të sigurojë vërtet trajtim të drejtë.
Meloni ka thënë se gratë shtatzëna, fëmijët dhe personat vulnerabël nuk do të transferoheshin në Shqipëri. Por Komisioneri i Lartë i OKB-së për Refugjatët (UNHCR), organi i të cilit nuk u konsultua përpara marrëveshjes Itali-Shqipëri, ka shprehur rezerva – veçanërisht kur bëhet fjalë për mënyrën e identifikimit të duhur të dobësive dhe mbrojtjen e të drejtave të azilkërkuesve.
OKB-ja ka rënë dakord të monitorojë skemën për tre muajt e parë, pa sqaruar në mënyrë thelbësore se si të kapërcehen këto çështje kritike. Mbetet për t’u parë nëse prania e saj do të jetë e mjaftueshme për të garantuar mbrojtjen e të drejtave themelore, apo nëse në vend të kësaj do të legjitimojë në mënyrë indirekte politikën.
Marrëveshja Itali-Shqipëri vlerësohet të kushtojë deri në 985 milionë euro gjatë pesë viteve, duke devijuar burimet nga prioritetet kritike të brendshme si kujdesi shëndetësor, kultura dhe arsimi. Qendrat në Shqipëri mund të presin rreth 1000 emigrantë në muaj, me mundësi rritjeje në 3000. Një burg i vogël do të presë edhe 20 persona të tjerë. Duke pasur parasysh se rreth 157,000 migrantë zbarkuan në Itali në vitin 2023, a është kjo strategji e kushtueshme një përgjigje e qëndrueshme ndaj sfidave që kërkon të adresojë?
Replikueshmëria e modelit Itali-Shqipëri në nivel BE është gjithashtu e diskutueshme. Sipas ligjit të BE-së, kërkesat për azil duhet të trajtohen në BE sa herë që kërkohet azil në territor, në kufi ose në ujërat territoriale të një shteti anëtar. Prandaj, procedurat e transferimit në një vend të tretë mund të kryhen vetëm nëse migrantët përgjohen në det të hapur ose në kufijtë tokësorë jashtë BE-së, megjithëse edhe në atë rast disa aspekte të tjera mund ta bëjnë politikën të papajtueshme me ligjin e BE-së. Në Itali, për shembull, nga vendet tani në listën e saj të sigurt, disa nuk konsiderohen të sigurta për disa kategori njerëzish, si ata që janë LGBTQ+. Kjo mund të bëjë që autoritetet gjyqësore të ndalojnë përpunimin e aplikantëve nga këto vende në Shqipëri. Në çdo rast, për vende të tilla si Gjermania, të cilat nuk përballen me kalime të parregullta kufitare nga kufijtë e jashtëm, zbatimi i skemave të tilla në det të hapur do të ishte i pamundur.
Është e vërtetë që nevojiten dëshpërimisht zgjidhje alternative për t’iu kundërvënë obsesionit populist me kontrollet kufitare. Megjithatë, ka opsione më të mira dhe më humane për t’iu kundërvënë praktikave të dhunës në kufi dhe politikave të migracionit “të qiramarrësve”, të cilat shmangin forcimin e tendencës së zhvendosjes së përgjegjësisë drejt vendeve të treta.
Investimi në masat që sigurojnë qasje efektive në azil dhe ofrojnë pritje dhe integrim dinjitoz brenda BE-së do të bënte një ndryshim. Menaxhimi i qetë dhe i suksesshëm i krizës humanitare të Ukrainës tregoi se sfida e migracionit në BE nuk është një çështje numerike. BE-ja ka qenë në gjendje të presë më shumë se 4 milionë refugjatë nga Ukraina kur ekziston një vullnet politik koheziv.
